هەردی مەهدی میکە

٢٢ ساڵ بەسەر ڕووداوی ١١ی سێپتەمبەردا تێدەپەڕێت. ڕووداوەکە تەنها جیهانی سیاسەتی بۆ بەرەی ڕەش و سپی دابەش نەکرد، بەڵکوو هێزگەلێکی تەریب بە هێزە فەرمییەکانی دەوڵەت و لە ژێر ناوی خۆپارێزی و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا بەرهەم هێنا کە لە ئەنجام و کردەوەکانیانەوە جگە لە میلیشیا ناوێکی دیکە هەڵناگرن. هەڵبەت دەرکەوتنی هێزێکی وەک داعش، هەبوونی ئەم هێزە ڕانەهێنراوانەی زیاتر خێرا و پێویست کرد، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە پاش لەنێوبردنی هەڕەشەی هەنووکەیی “تیرۆر”، ئەی چی لەم هێزە تەریبانە بکرێت کە بوونەتە هاوبەشی قەڵغانی بەرگریی دەوڵەت لە سەرکەوتندا و خودی تیرۆریشن لە ڕەفتاردا؟

میلیشیاکان؛ زڕبراکانی هێزە دەوڵەتییەکان، ڕاستە ئەمانە لە ڕەفتاردا بۆ قۆناغێک تیرۆریان ڕاگرت، بەڵام خۆیشیان لە بەرەنگاربوونەوەی دەزگا دەوڵەتییەکان و فشارەکانی سەر کۆمەڵگە و دیدگای ئایدۆلۆژی و مەزهەبی پەڕگیریان، هەمان ئەنجام و دووپاتکەرەوەی کردەی تیرۆریزمیان بەرهەم هێنا. تیرۆر و میلیشیاکان ڕاستە پێچەوانەی یەک وەستانەوە، بەڵام پێکەوە کاریان کردە سەر دیدگای سیاسەتی گشتی و فەرمی و ڕێکارە باوەکانی دەوڵەتەکانیشی گۆڕی. ئێستا ئەوانیش وەک گرووپە تیرۆرستەکان هەڕەشەن و دەبێت دەوڵەت لە هەنگاوە ستراتیژی و ئایندەییەکانیدا لە تیرۆریزم زیاتر بیر لە کەمکردنەوەی هەژموونیان بکاتەوە. میلیشیاکان لە ڕووی شکۆی دەستووری و سەروەریی وڵاتەوە مەترسیدارترن، چونکە ئەمانە لە دۆستەکانی دەوڵەت یان لانی کەم هێزە پێکهێنەرەکانی حکومەتەکانن، بۆیە شوناسێکی ئاشکرا و ڕوونیان نییە تا لە نێوان سفر و سەدی موتڵەقدا یەک دیدگا و سیاسەتیان بەرامبەر بگیرێتە بەر، بەڵکوو پلان و حیکمەت و بیری وردی دەوێت.

ڕووداوی 11ی سێپتەمبەر، تا هەنووکەش سەرچاوەکان یەکدەنگ نین لە ڕووی دەرخستنی هۆکارەكانییەوە بە فاکت و بەڵگە، وردەکاری و وێنایەکی ورد و گێڕانەوەیەکی گشتی بخەنە ڕوو، بەڵام لە ڕووی ئەنجامەوە ئەوا ڕوونە ڕووداوەکە و لێکەوتەکانی فۆرمێکی دیکەی بە هاوپەیمانێتیی نێوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان بەخشی و لە پەنا ڕۆڵەکانی خۆیاندا ڕۆڵی دیکەی بە حکومەت و دەزگا و حزبەکان بەخشی. تا ساڵانێکی زۆر و بە ئێستاشەوە تیرۆریزم و دژەتیرۆر بوونە شوناس و زۆر کۆمەڵگە و هێز و دەوڵەتی لە نێوچەکەدا کردە دووجەمسەر و لەتی کردن.

دەرکەوتنی داعش بەو خێراییە و هەرەسی ئازاد و بەربەرەڵای دەزگا و سوپا دەوڵەتییەکانی وەک عێراق و سووریا لە نێوچەیەکی بەربڵاو و جوگرافیایەکی بەرینی ستراتیژیدا، زیادکردنی میلیشیا و هێزە چەکدارە تەریبەکانی دەوڵەتی بە مەبەستی خێرا ڕووبەڕووبوونەوەی گرووپە تیرۆرستەکان و نموونەکانی وەک داعشی پێویست کرد و هەبوونیان (بۆ کاتییش بێت و گەرچی ستراتیژییش نەبێت) کردە داکەوتەی سیاسی.

ئێستا ئیتر میلیشیاکان هەن و لە سەرێکەوە بە گوتار و درووشم زڕبرای سوپا دەوڵەتییەکانن لە عێراق و سووریا، لە سەرەکەی تریشەوە بە کردەوە و ئەنجام ئامۆزای خودی تیرۆر و تیرۆریزمن. بۆ پلانی کاتی و کورتمەودا؛ ئەم میلیشیایانە وەک ئاوی ژیان وا بوون بۆ ڕزگارکردنی دەوڵەت، بەڵام پاش هێوربوونەوەی گەردەلوولی نائارامی، وەک دەرکەوت ئیتر خۆیان سەرچاوەی بەبیابانبوونی کێڵگەی سیاسەتی تەندروستانەن و سەرچاوەی هەڕەشەن و بۆ هەنووکە جیا لەوەی شەریکی بڕیار و سایە و تارماییان بەسەر بڕیاری سیاسیدا بڵاوە، بۆ دوورمەوداش هەڕەشەی سەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی و ژیانی پێکەوەیین، چونکە لە بنچینەدا ئەم هێزانە دیدگای مەزهەبی و ئایدۆلۆژی کۆی کردوونەتەوە، خۆبەخۆ بەرهەمهێنەری جیاکارین و بە جۆرێکیش خۆبەهەقزان و خودمیحوەرن، بە هۆی هەڵگرتنی چەکیشەوە هێز و هەڕەشەیان بەر لە لۆژیک و ئەقڵیان بەرامبەر یار و نەیار دەوەستێتەوە. بۆیە هەمیشە ئەگەری جەنگی نێوخۆیی و مەترسی لە سەر سەروەری و قڕکردنەوەی لایەنێکی ناکۆک لەگەڵیاندا ئەگەرێکی کراوەیە. مەترسیدارتر لەوە، میلیشیاکان پاش لەنێوبردنی دوژمنەکە لەگەڵ هێزە دەوڵەتییەکاندا داواکار و وەرگری جیاوکی ئابووری و هەژموونن و وەریشیانگرتووە و دەگرن، بۆیە چیتر تەنها هێزی چەکدار نین، بەڵکوو جەمسەری ئابووری و خاوەندارایی و کۆمپانیا و لۆبی و هەژموونن. لەوەش زیاتر، ئاسانترین ڕێگەن و درزی مەترسیدارن لە نێو شیرازەی دەوڵەت و کۆمەڵگە و پڕۆسەی سیاسیدا بۆ دزەکردنی وڵاتان و دەزگا هەواڵگرییەکان و ڕاکێشانیان بۆ لێدان و لەتکردنی بەرژەوەندیی نیشتمانی و پەرتەوازەکردنی شوناسی نەتەوەیی و ڕێگەگرتن لە گەڵاڵەکردنی گوتاری یەکگرتووی نیشتمانتەوەر.

هەموو ئەم گریمانەکردنە مەترسیدارانە دووبەرامبەر لە سەر هەرێمی کوردستان سەبارەت بە میلیشیاکان ڕاستن و بە واقیع گەڕاون، بە تایبەت لە نێوچەی دابڕێنراو و کەرکووکدا. هەنووکە مەترسییە ئەمنی و سیاسی و ئابووری و شوناسییەکانی میلیشیا جۆراوجۆرەکانی عێراق (بێ حسێبکردن بۆ دەستوور و یاسا و ڕێنماییە بەرکارەکان) دەرکەوتوون، بۆیە گرنگە لەم بارەوە هەم بیر بکرێتەوە و هەم کار بکرێت، چونکە مەترسیی یەکەمی دەرەکی حاڵی حازر هەر ئەوانن و سایەکانیان کە لە سیاسەتدا لە بەغدا هەرێم سنووردار دەکەن و لە کەرکووک سنووربەزێنی دەکەن و بۆ سەر کۆی گشتیی قەوارەکەش بوونەتە دەستکێشی وڵاتانی هەرێمی و هەنگاو هەنگاو دێنە پێشەوە بۆ بچووککردنەوە و گەر بۆیان بکرێت نەهێشتنی قەوارەی هەرێم دوا ئامانجیانە بەرامبەر کوردستان.

دەستوورکردنە بنەما و تێگەیاندنی ڕای گشتی و وڵاتانی ڕۆژئاوا، ئەرکی لەپێشینەیە و ڕێگای بەرەنگاربوونەوەی هەژموون و سنووردارکردنی تیرۆری نەرمی میلیشیاکانە. ژمارە ١٨ی ئایندەناسی، جیا لە بابەتەکانی دیکەی، دۆسێکەی تەرخانە بۆ ڕوونکردنەوەی مەترسی و هەڕەشە ئایندەییە سیاسی و ئەمنی و کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکانی میلیشیاکانی نێوچەکە بە گشتی و عێراق بە تایبەتی. ئەم ژمارەیە وەک هەوڵێکە بۆ خەمڵاندنی مەترسییە ئێستا و ئایندەییەکانی سەر هەرێم و عێراق، تا سیاسیی کوردستان و پڕۆسەی سیاسی سوودی لێ وەربگرێت و هەڕەشەکان بناسێت و دەرفەتەکانیش هەڵبهێنجێنێت.

گۆڤاری ئایندەناسی ژمارەی هەژدەیەم (18) ئەیلولی، 2023، ساڵی چوارەم