كوردی
دۆسیەی رێكخراوی داعش لە سوریا و عێراق
و: ئیدریس سیوەیلی
داعش لە عێراق و سوریا، ئایا ئەگەری گەڕانەوەی هەیە؟
هێرشی رێكخراوی داعش بۆسەر بەندیخانەیەكی حەسەكە لە سوریا، جارێكی تر ئەو پرسیارەی هێنایەوە بەرباس ئایا جارێكی تر رێكخراوی داعش دەگەڕێتەوە؟ كاریگەری ئەو رووداوە لەسەر گۆڕەپانی هەرێمی و نێودەوڵەتی چییە؟ هەرچەندە رێكخراوەكە لەو هێرشەدا زیانی زۆری بەركەوت، بەڵام وەك هەڕەشەیەكی ستراتیجی هەرێمی و نێودەوڵەتی دەبینرێت، ئەمەش لە كاتێكدایە دەستی تۆمەت بۆ چەندین لایەن درێژ دەكرێت كە دەخوازن رێكخراوی داعش بۆ بەدیهێنانی ئەجێندای خۆیان بقۆزنەوە.
جوگرافیای بڵاوبوونەوەی رێكخراوی داعش، دیارترین كردەوە تیرۆریستییەكان لە سوریا
رێكخراوی داعش لە قوڵایی بیابانی سوریا و ناوچەكانی دەوروبەری ریفی حەما و ناوچەی رەسافە و هەردوو بیابانی رەقە و حەما و شاخی بوشرا لە ریفی دێرەزور بڵاوبووەتەوە، بیابانی سوریا بە ناوەندی سەرەكی خۆڕێكخستنەوە و هێرشەكانی داعش ئەژماردەكرێت، ساڵی 2021 داعش 300 هێرشی تیرۆریستی لە سوریا ئەنجامداوە، دیارترین ئەو هێرشانەش كە لەم دواییانە ئەنجامیداوە:
-لە 20 كانونی دووەمی 2022 هێرشی كردە سەر بەندیخانەی غوێران لە پارێزگای حەسەكە، بەهۆیەوە ژمارەیەك زیندانی هەڵاتن.
-لە 13 كانونی دووەمی 2022 لە كەمپی هۆل بە ناسنامەی ساختە چوونە ناو بنكەیەكی تەندروستی و كارمەندی بنكەكەیان كوشت.
-لە 18 تشرینی دووەمی2021 شانەكانی داعش بە چەكی سوك و ئۆتۆمبێلی بۆمبرێژكراو هێرشیان كردە سەر چەند بەندیخانەیەك لە باکووری رۆژهەڵاتی سوریا.
-18ئەیلولی 2021 داعش بەرپرسیارێتی خۆی لە تەقاندنەوەی بۆری گازی وێستگەی كارەبای دێرعەلی راگەیاند، بە هۆیەوە كارەبای دیمەشق و دەوروبەری بڕا.
-لە 7 ئاب 2021 داعش لە ئیدلب هێرشی كردە سەر هێزەكانی سوپای سوریا و بەلای كەمەوە (6) سەرباز كوژران.
-لە 28حوزەیرانی 2021 لە دێرەزوور داعش هێرشیكردە سەر هێزەكای سوپای سوریا و (7) سەرباز كوژران.
-لە 13حوزەیرانی 2021 لە بیابانی رەسافە داعش هێرشی كردە سەر هێزەكانی سوپای سوریا و (3) سەرباز كوژران و (5) سەربازیش بریندار بوون.
پڕچەككردن و پارەداركردنی داعش
داعش لە ئێستادا بە پلەی یەكەم لە رێگەی قاچاخچێتییەوە پارەی دەستدەكەوێت، لەو ناوچانەی باکووری سوریا كە توركیا تێیدا باڵادەستە، داعش تۆڕی قاچاخچێتی هەیە، فەسیلی (ئەبو قەعقاع) پاڵپشتی چالاكییەكانی داعش دەكات، فەسیلەكە لە بەرامبەر بڕێك پارە خەڵك بە قاچاخ دەبەنە توركیا، ئەمە سەرەڕای بە قاچاخ بردنی مادەی هۆشبەر و رفاندن و فرۆشتنی پاشماوەی شوێنەوارە دزراوەكانی سوریا سەرچاوەی تری پارەداركردنی داعشە.
قەبارەی رێكخراوەكە و رێگای پەڕینەوەیان لە نێوان سوریا و عێراق
راپۆرتێكی نەتەوە یەكگرتووەكان كە 25 كانونی دووەمی 2022 بڵاوكرایەوە، ژمارەی ئەندامە چالاكەكانی رێكخراوی داعش لە سوریا و عێراق بە نزیكەی (10) هەزار كەس دەخەمڵێنێت، هێزەكانی سوریای دیموكراتیش رایگەیاندووە لەناو بەندیخانەكانی ژێردەسەڵاتیدا نزیكەی (12) هەزار جیهادی بوونیان هەیە.
هەندێك بابەتی مەترسیداریش هەیە كە پەیوەستە بە هەڵاتنی گیراوانی داعش، هەندێك بەرپرسی خۆبەڕێوەبەری لە ئاسانكاری بۆ هەڵاتنی گیراوانی داعش تێوەگلاون، لە رێگەی دەڵاڵەكانەوە و وەرگرتنی برێك پارە كە هەندێكجار دەگاتە (20) هەزار دۆلاری ئەمەریكی، لەو بڕە (15) هەزاری دەچێتە گیرفانی بەرپرسەكە و (5) هەزاریش بۆ دەڵاڵەكەیە، بەوهۆیەوە زیاتر لە (19) گیراوی داعش بۆ بیابانی سوریا هەڵاتوون و لەوێشەوە براون بۆ سنووری توركیا.
ئەندامانی داعش دوای هەڵاتنیان لە بەندیخانە دەگەیەنرێنە ناوچەیەك كە پێیدەوترێت (عەوندادات) لە باکووری مەنبەج، دواتر لە رێگەی قاچاخچییەكانەوە دەبرێنە ناوچەكانی ژێردەسەڵاتی سوپای ئازاد، ئەنجامی لێكۆڵێنەوەكان لە 31 كانوونی دووەمی 2022 دەریخست كە تۆڕێكی قاچاخچێتی هەیە و كەسێكی بە رەگەز ئۆزبەكی لە توركیا سەرپەرشتی دەكات، پاسپۆرتی ساختە دەفرۆشێت كە هەندێكجار بەهاكەی دەگاتە (15) هەزار دۆلار، بەلای كەمەوە زیاتر لە (10) حاڵەت تۆماركراوە كە ئەو كەسانەی لە سوریاوە پەڕیونەتەوە بۆ توركیا لە فڕۆكەخانەی ئەستەنبوڵ پاسپۆرتی ساختەیان بەكارهێناوە بۆ تێپەڕبوون.
لەلایەكی ترەوە هێزەكانی عێراق رێوشوێنەكانی تێپەڕ بوون لە نێوان سنووری سوریا و عێراقیان توند كردووە، لە 20 كانونی دووەمی 2021 بە دواوە چەند یەكەیەكی سوپا و هەندێكجار فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی هەواڵگری سەربازی بەكاردێن بۆ چاودێری كردنی سنوور، لە 22 تشرینی یەكەمی 2021 حكومەتی عێراق رایگەیاند، دیوارێكی لە نێوان سنووری عێراق و سوریا بە درێژایی 650 كم دروستكردووە، ئەمە وێڕای چەندین بورجی چاودێری و كامێرا و تەلی دڕكاوی تا رێگری لە پەڕینەوەی چەكدارانی داعش بكرێت.
هاوپەیمانی نێودەوڵەتی
لە سوریا و عێراق
هێزەكانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، بە تایبەت هێزەكانی ئەمەریكا لە چەندین ناوچەی سوریا بڵاوبوونەتەوە، دیارترینیان نزیك كێڵگەی گازی (كۆنیكۆ) لە دێرەزور و كێڵگەی نەوتی (ئەلعەمر)، هەروەها بنکەی (تەنف) كە یەكێكە لە بنكە سەرەكییەكانی هێزی هاوپەیمانان لە ساڵی 2016 بەدواوە، لەو بنكەیەدا چەندین ئەركی جیاواز ئەنجام دەدرێت، لەوانە راهێنان بە هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا تا بەرەنگاری داعش ببنەوە، بنكەكە بڕی (200) ملیۆن دۆلاری لەو بودجەیە بۆ تەرخان كراوە كە تایبەتە بە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، ژمارەی ئەندامانی هێزەكانی ئەمەریكا لەناو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش نزیكەی (5200) كەسن، بەریتانیا (400) و فەڕەنسا (200) و ئەڵمانیا (120) كەسن.
داعش لە عێراق؛ هەڵسەنگاندنی تواناكانی
لەم دواییانەدا داعش جارێكی تر كەوتەوە رێكخستنی ریزەكانی، دوای چوار ساڵ لە شكستی داعش لە عێراق و گێڕانەوەی تەواوی ئەو ناوچانەی لە ژێردەستی داعش بوون بۆ ژێردەستی هێزە عێراقییەكان، داعش جارێكی تر گەڕایەوە بۆ پەیڕەو كردنی شێوازە كۆنەكەی چالاكی و سودوەرگرتن لە بەرزونزمی و كەشوهەوای ناوچەكە، تا چالاكی پارتیزانی دژی سوپا ئەنجام بدات، سەركردە خۆجێییەكان تیرۆر بكات، هێرشبكاتە سەر تۆڕەكانی گواستنەوەی كارەبا و دامەزراوە نەوتییەكان، داعش ستراتیجی خۆی لەسەر قۆستنەوەی كێشە ناوخۆییەكانی عێراق و سوودوەرگرتن لە هەندێك ناوچەی جوگرافی دورەدەست داڕشت.
خەمڵاندنی ژمارەی چەكدارانی داعش
بەپێی راپۆرتی ئەنجومەنی ئاسایش كە لە شوباتی 2021 بڵاوكرایەوە هێشتا نزیكەی 10 هەزار چەكداری داعش لە نێوان عێراق و سوریادان، ئەم ژمارە زۆر لەو ژمارە زیاترە كە دەزگای هەواڵگری عێراق بڵاویكردەوە كە ژمارەی چەكدارانی داعش لە عێراق بە 2000- 3000 دەخەمڵێنێت، لە نێویاندا 500 چەكدار كە لە بەندیخانەكانی ژێردەستی هێزەكانی سوپای سوریای دیموكرات هەڵاتوون و هاتوونەتە عێراق، لە تشرینی یەكەمی 2019 بەدواوە، بەڵام ئەو خەمڵاندنانە زۆر زیاترە لە ژمارەی راستەقینەی چەكدارانی داعش كە هێرش دەكەنە سەر ئامانجە دیاریكراوەكان و بۆسە دادەنێن و بۆمب دەچێنن و سەركردەكان تیرۆر دەكەن و كردەوەی تر ئەنجامدەدەن، كە لەگەڵ ئامانجی ستراتیجی رێكخراوەكە یەكدەگرێتەوە.
سەرچاوەی دارایی رێكخراوەكە
بۆچوونی بەهێز ئەوەیە كە رێكخراوەكە پارێزگاری لە سەرچاوەی دارایی و مرۆیی خۆی كردووە، توانیویەتی بیشارێتەوە تا لە داهاتوو بەكاریبێنێت، سەرچاوەی دارایی داعش بە 100 ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت، بە گوێرەی راپۆرتی ئەنجومەنی ئاسایش كە لە شوباتی 2021 بڵاویكردەوە، ئەمە وێڕای ئەو داهاتەی رێكخراوەكە لە قاچاخچێتی و رفاندن دەستیدەكەوێت، بەرپرسە ئەمنییەكانی عێراق جەخت لەوە دەكەنەوە كە رێكخراوەكە لە رێگەی مادەی هۆشبەرەوە پەیڕەوی لە خۆبژێوی دەكات، بیابانەكانی ئەنبار چەندین جار بوونەتە رێگەی گواستنەوەی مادەی هۆشبەر.
پەرەگرتنی هێرشەكان
لەم ماوەی دواییدا، لەلایەن سیاسیی، سەركردە سەربازییەكانی ناوخۆ و بیانی هۆشداری لە سەرهەڵدانەوەی داعش دراوە، هەندێك بەرپرسی عێراقی 28 حوزەیرانی 2021 بە رۆژنامەی (فیگارۆ)ی فەڕەنسیان راگەیاندووە، رێكخراوی تیرۆریستی داعش هێشتا جێگەی مەترسییە بۆ ئاسایشی عێراق و لە چەندین شاری عێراق دەركەوتووەتەوە.
بە گوێرەی راپۆرتی پشكنەری گشتیی پێشكەشكراو بە كۆنگرێسی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لە 4 تشرینی دووەمی 2021، بەراورد بە چارەكی دووەمی 2021 داعش لە چارەكی سێیەم بەرپرسیارێتی خۆی لە هێرشی كەمتر راگەیاندووە، بەڵام ئاستی كردەوە تیرۆریستییەكانی بەرەو پێشتر چووە، داعش لە سوریا لە ناوچە بیابانییەكان زۆرتر خۆی رێكخستووەتەوە و چالاكی ئەنجام دەدات.
چاودێری سیاسیی (هاردی میید) لە 21 كانونی یەكەمی 2021 بە رۆژنامەی (لۆمۆند دیپلۆماتیك)ی راگەیاندووە، لە كۆی 995 هێرشی داعش كە لە نێوان تەموز تا تشرینی دووەمی 2021 ئەنجامی داوە، 655 هێرشیان لە سێگۆشەی نێوان كەركوك، سەڵاحەین و دیالە بووە، هەروەها داعش لە ئێستادا توانای هەیە دەستبگرێت بەسەر شارەكاندا، لەم قۆناغە نوێیەدا دەتوانێت ستراتیجی خۆی لە هێرشی بچوكەوە بگۆرێت بۆ دەستبەسەرdاگرتنی شارەكان.
دیارترین هێرشەكانی ئەم دواییەی داعش لە عێراق
-لە 21 كانونی دووەمی 2022 لە هێرشێكی داعش لە پارێزگای دیالە 11 سەربازی عێراقی كوژران.
-لە 16 كانونی دووەمی 2022 چەكدارانی داعش لە باکووری قەزای سامەڕا 4 راوچیان كوشت و پێنجەمیان دوای رفاندنی بۆ ناوچەیەكی باشووری پارێزگای سەڵاحەدین بە شێوەیەكی سەرسوڕهێنەر رزگاری بوو.
-5 كانونی یەكەمی 2021 چەكدارانی داعش بۆ ماوەی چەند سەعاتێك دەستیانگرت بەسەر گوندی (لهێبان) لە پارێزگای كەركوك.
-لە 4 كانونی یەكەمی 2021 چەكدارانی داعش لە باکووری پارێزگای دیالە هێزەكانی پێشمەرگەیان بەئامانج گرت و 9 پێشمەرگە بوونە قوربانی.
-3 كانونی یەكەمی 2021 شانەكانی داعش لە قەزای مەخمور هێرشیان ئەنجامدا و بەهۆیەوە 23 مەدەنی و پێشمەرگە گیانیان لەدەستدا.
-لە سەرەتای ساڵی 2021 لە ناو شاری بەغداد دوو هێرشیان ئەنجامدا و بەهۆیەوە 32 كەس بوونە قوربانی.
دابەشبوونی جوگرافی هێزەكانی داعش
هەرچەندە داعش لە ئێستادا هێندە بەتوانا نییە بە تەواوی دەستبگرێت بەسەر شار و ناوچەی نوێدا و تێیدا بمێنێتەوە، بەهۆی ئەو هێرشانەی كراوەتەسەری تواناكانی رێكخراوەكەی لاواز كردووە و زەمینەی جەماوەری نییە لەناو شارەكان، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوامە و چالاكە، توانیویەتی ژێرخانی تواناكانی بنیادبنێتەوە و بەردەوامی بدات بە چالاكییە سەربازییەكانی.
بە گوێرەی لێدوانی بەرپرسە ئەمنییەكانی عێراق، رێكخراوی داعش پشت ئەستوورە بە ناوچە بیابانییەكانی ئەنبار، نەینەوا، زنجیرەشاخ و دۆڵ و باخەكانی كەركوك، بەغداد، سەڵاحەدین و دیالە بۆ خۆحەشاردانی چەكدارانی و چاودێری كردنی هێزە عێراقییەكان و نانەوەی بۆسە، هەروەك سوود لەم ناوچانە وەردەگرێت بۆ كردنەوەی سەربازگەی بچووك و مەشقپێكردنی چەكدارانی و لێدانی تونێل و سوودوەرگرتن لە ئەشكەوتی ناوچە شاخاوییەكان.
ستراتیجی پەیڕەوكراو
بەڕێوەبەری بەرنامەی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لە پەیمانگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (چارلز لیستەر) لە 23ی ئازاری 2021 رایگەیاند «ریكخراوی داعش پارێزگاری لە شێوازی كاری خۆی كردووە»، بە جۆرێك بڕیاری پەیڕەوكردنی لامەركەزی كە بەر لە چەند ساڵێك درا، هێشتا وێڕای جیاوازی دابەشبوونی جوكرافی، بەڵام بەردەوامە، لقەكانی رێكخراوەكە ستراتیجی پەیڕەوكراو جێبەجێدەكەن، ئەوان ناسەقامگیری دەوڵەت دەقۆزنەوە و بەردەوامی بە جەنگ دەدەن، هاوكات نەیارانی داعش ناچار دەكەن ناوچەكە جێبێڵن، قۆناغی سێیەم بریتییە لە خیلافەت كە دواتر دێت، بەڵام ئایا بەڕاستی داعش پێویستی بە بەڕێوەبردنی ئەو ناوچانە هەیە؟ چارلز لیستەر وەڵام دەداتەوە و دەڵێت «هێشتا لە میشكی ئەندامانی داعشدا خیلافەت بەردەوامی هەیە»، ئەوەش رووندەكاتەوە كە بیرۆكەی هەڵوەشاندنەوەی خیلافەت تێڕوانینێكی رۆژئاواییە دوورە لە دونیابینی داعش.
هۆكاری یارمەتیدەر
شانبەشانی هەڵكشانی ناكۆكی سیاسیی، خراپی دۆخی ئابووری، كۆمەڵایەتی و تەندروستی، هێرشەكانی رێكخراوی داعش بەردەوامی هەیە، رێكخراوەكە گرەو لەسەر كەلێنی دەزگا ئەمنییەكان و لاوازی هەماهەنگی نێوان دەزگا ئەمنی و سەربازییەكان دەكات، تەنانەت هەندێكجار كێبڕكێ و ناكۆكی لە نێوان ئەو دەزگایانە هەیە، بە تایبەت ناكۆكی نێوان هێزەكانی عێراق و پێشمەرگە، ئەمەش وایكردووە رۆڵی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، بە تایبەت ئەمەریكا لاوازتر بێت، بە تایبەت دوای قوڵبوونەوەی ناكۆكی نێوان واشنتۆن و تاران و میلیشیاكانی لایەنگری ئێران لە عێراق، لەلایەكی ترەوە ناوچە بیابانەكان و شاخاوییەكان بوونەتە پێگەی خۆحەشاردانی داعش و پەرەپێدانی ناكۆكی و پشێوی لە ناوچەكە.
بەرەنگاربوونەوەی داعش
هەڵمەتە ئەمنییەكانی عێراق دژی داعش دەریخست كە زۆرینەیان نەبوونە هۆی دەستگیركردن، یان كوژرانی ژمارەیەكی زۆری چەكدارانی رێكخراوەكە، لەو هەڵمەتانەدا یەكەی سەربازی لقە جیاوازەكانی هێزە ئەمنییەكان و حەشدی شەعبی بەشداریان كردووە، تەنانەت هێزی خێڵەكانیش لە چەندین پارێزگا بەشدار بوون، ئەمەش بە پاڵپشتی هێزە ئاسمانییەكانی عێراق و هاوپەیمانان و رووبەرێكی فراوانی پارێزگانیشی گرتووەتەوە، بە نموونە هەڵمەتی شێرەكانی جەزیرە كە لە نیسانی 2020 دەستیپێكرد و پارێزگاكانی ئەنبار، نەینەوا و سەڵاحەدینی گرتەوە و هەڵیانكوتایە سەر پێگە سەرەكییەكانی داعش، لەناویدا ئەوەی پێیدەوترا (خانەی میوانداری) كە چەكدارانی داعش پشوویان تێدا دەدا.
لە 24 كانونی دووەمی 2022 دەزگای دژەتیرۆری عێراق رایگەیاند، لە نێوان ساڵانی 2020- 2021 ژمارەی كوژراوانی چەكدارانی داعش 343 تیرۆریست بووە، 822 كەسیشیان دەستگیركراون و رەوانەی دادگا كراون، 422 خانەی میوانداری خاپوور كراون و لەو ماوەشدا 595 هێرشی ئاسمانی بۆسەر داعش ئەنجامدراوە.
دیارترین چالاكییەكانی دەزگای دژەتیرۆری عێراق دەستگیركردنی (سامی جاسم جبوری) یاریدەدەری رێبەری داعش بوو، كە بە گوێرەی راگەیەنراوی حكومەتی عێراق لە 11 تشرینی یەكەمی 2021 دەستگیركرا، هەروەك سوپای عێراق رایگەیاند زانیاریان داوەتە هێزەكانی هاوپەیمانان كە بووە هۆی كوژرانی ئەبو ئیبراهیم قرشی رێبەری داعش لە هەڵمەتێكی هێزەكانی ئەمەریكادا لە رۆژئاوای سوریا لە 3 شوباتی 2022.
هێزی هاوپەیمانان
رۆڵی سەرەكی هێزەكانی هاویەیمانان بە سەركردایەتی ئەمەریكا تێكشاندنی داعش بوو لە عێراق و سوریا، هێزەكانی هاوپەیمانان زیاتر لە 34 هەزار هەڵمەت و بۆردوومانی ئاسمانی و زەمینیان ئەنجامداوە، كە پشكی هەبوو لە كۆنتڕۆڵكردنەوەی تەواوی ئەو ناوچانەی داعش دەستیبەسەرداگرتبوو.
دوای ئەوەی بە فەرمی لە 9 كانونی یەكەمی 2021 هاوپەیمانان رایانگەیاند هێزەكانیان پاشەكشە پێدەكەن، جۆرێك لە لاوازی لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر هەستیپێكرا، ئەمەریكا بەشێك لە هێزەكانی لە عێراق و سوریا كشاندەوە، هەروەك لە ئەفغانستانیش كشایەوە، كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە چوارچێوەی ستراتیجی ئەو وڵاتەدایە كە دەخوازێت چاوبخشێنێتەوە بە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و كاری لەپێشینەی ببێتە راگرتنی هاوسەنگی و كێبڕكێ و رووبەڕووبوونەوەی چین.
بۆیە رێكخراوی داعش هەوڵیدا خۆی رێكبخاتەوە و ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە كە لە ئەنجامی پاشەكشەی هێزی هاوپەیمانان دروستدەبێت، بوونی خۆی لە ناوچەكان بەهێز بكات و خۆی بسەلمێنێت و بسەپێنێت.
چەكدارانی بیانی لە بەندیخانە و كەمپەكانی عێراق و سوریا
هەردوو كەمپی هۆل و رۆژ لە باکووری رۆژهەڵاتی سوریا و كەمپەكانی عێراق لە مەترسیدارترین كەمپەكانی جیهانن، كەمپەكان لە كۆمەڵێك خێوەت پێكهاتوون كە ژن و منداڵ و خانەوادەی چەكدارانی داعش تێیدا دەژین، كەمپەكان بە پاسەوان، كامێرای چاودێری، دیوار و تەلی دڕكاوی دەورەدراون، توندوتیژی و توندڕەوی لە دیارترین سیماكانی ناو ئەو كەمپانەن كە رێكخراوە توندڕەوەكان دژی ژن و منداڵ خانەوادەی چەكدارە بیانییەكانی شوێنكەوتوویان پەیڕەوی لێدەكەن، لەناو ئەو كەمپانە رۆژانە كردەوەی كوشتن روودەدات، ئەمە جگە لە سوتانی خێوەتی ئەو كەسانەی نایانەوێت شوێنكەوتەی ئایدۆلۆجی رێكخراوەكە بن و منداڵەكانیشیان لەسەر ئەوە پەروەردە دەكەن.
ژمارەی چەكدارانی بیانی لە سوریا و عێراق
كۆمیسیۆنی ئەوروپا ئاشكرایكردووە كە زیاتر لە 40 هەزار چەكدار پەیوەندیان بە گرووپە ئیسلامییە تیرۆریستییەكانەوە كردووە، لەوانە 5000 كەسیان لە ئەوروپاوە چوون، لەو ژمارەیە (30%)یان گەڕاونەتەوە، (10%)یان كوژراون، بە بڕوای هەردوو شارەزای بەلجیكی (تۆماس ریدار و ریك كۆڵسایت) لە 30 ئازاری 2021 رایانگەیاند، زیاتر لە 600 منداڵی چەكدارانی داعشی بەرەگەز ئەوروپی و خێزانەكانیان لە كەمپەكانی باکووری رۆژئاوای سوریا دەستبەسەرن، لە حەسەكەش 400 منداڵی تر هەن بەمەش ژمارەكە دەگاتە 1000 منداڵ.
نزیكەی 5000 هاووڵاتی ئەوروپی گەشتیان بۆ عێراق و سوریا كردووە، رێژەی ئافرەت و منداڵ لەناویاندا (20%)ە، ئەمەش ئەو منداڵانە ناگرێتەوە كە لە عێراق و سوریا لەدایكبوون، لە ئەیلولی 2021 نەتەوە یەكگرتووەكان بانگەوازێكی مرۆییانەی راگەیاند و داوای لە حكومەت و وڵاتانی رۆژئاوا كرد چارەسەری دۆخی هەزاران منداڵ و بەندكراوی بیانی بكەن كە لە كەمپەكان دەستبەسەرن، لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند 42 هەزار ئافرەت و منداڵی بیانی خوار تەمەن 12 ساڵ لە دۆخێكی سەختدا لەناو كەمپەكانی باکووری رۆژهەڵاتی سوریا دەژین.
خێزان و منداڵە بیانییەكان لە سوریا و عێراق
زیاتر لە 2000 منداڵی چەكداری بیانی لەناو بەندیخانەكانی عێراق و سێ كەمپی ژێردەستی هێزەكانی سوریای دیموكرات لە سوریا دەژین، ئەوان لە دۆخێكی سەختدان و لە خوێندن و خزمەتگوزارییە سەرەكییەكان بێبەشن، زۆرینەی ئەو منداڵانە لەگەل دایكیان دەستبەسەرن، لە كاتێكدا زۆرینەیان باوكیان بەندكراوە، یان ونبووە، یان كوژراوە، راپۆرتێكی متمانەپێكراو لە 10 تشرینی یەكەمی 2021 ئاشكرایكردووە كە لە كەمپی هۆل نزیكەی 10 هەزار خانەوادەی داعش دەژین، 80% ئەوانە بیانین و سەر بە 60 وڵاتی جیهانن.
رێكخراوی (منداڵان رزگار بكەن) لە راپۆرتی خۆیدا لە 23 ئەیلولی 2021 ئاشكرای كرد 62 منداڵ لە كەمپەكە گیانیان لەدەستداوە، واتە هەموو هەفتەیەك دوو مندال بە هۆكاری جیاواز گیانیان لەدەستداوە، هەروەها ئاشكراشی كردووە كە زۆرینەی ولاتانی دەوڵەمەندی جیهان سەركەوتوو نەبوون لە گێڕانەوەی منداڵە دەستبەسەركراوەكان و ئەوانەی لە هەردوو كەمپی رۆژ و هۆل گیریان خواردووە، نزیكەی 40 هەزار مندال كە لە 60 دەوڵەتی جیاوازن لەناو ئەو دوو كەمپە دەژین، ئەوان لە دۆخێكی زۆر سەختدان، رێكخراوی هیومان رایتس وۆچ لە 26 كانونی دووەمی 2022 رایگەیاند ژمارەی دەستبەسەركراوەكان لە بەندیخانەی (سناعە) لە حەسەكە باکووری رۆژهەلاتی سوریا كە بە تۆمەتی پەیوەندیان بە رێكخراوی داعش دەستگیركراون و لە هەردوو رەگەز پێكهاتوون دەگاتە نزیكەی 45 هەزار كەس كە چەندین منداڵیان لەناودایە و لە دۆخێكی «زۆر خراپ و نامرۆڤانەدا» دەژین.
هەڵوێستی ئەوروپا
ئەگەر چارەسەری گونجاوی بۆ نەدۆزرێتەوە، لێكەوتەی گەڕانەوەی چەكداران كارێكی سانا نابێت، سەرەتا دەبێت ژمارەی ئەو چەكدارانە دەستنیشان بكرێت كە توانای دووبارە ئامادەكرنەوەیان بۆ ژیان نییە و خوویان گرتووە بە توندوتیژییەوە، بە تایبەت ئەوانەی بەرپرسیارێتیان هەبووە لەناو رێكخراوەكەدا، یان هەڵگری بیرێكی ئایینی توندن و زەحمەتە گۆڕانیان تێدابكرێت، هاوشێوەی ئەوانە دەكرێت كاریگەری خراپیان لەسەر كۆمەڵگە هەبێت، چونكە ئەزموونیان هەیە و توانای كارتێكردنیان لە كۆمەڵگە هەیە، بە تایبەت ئەوانەی كەمینەن و ئەگەری توندڕەویان تێدایە دەرئەنجامی پەراوێزخستن و دورەپەرێزیان لە كۆمەڵگە.
توێژەر (سلیڤین سی) لە ناوەندی نێودەوڵەتی توندوتیژی سیاسیی و تیرۆر لە سەنگافورە، ئاماژە بەوەدەدات كە گەڕانەوەی چەكدارانی بیانی بۆ وڵاتەكانیان مەترسیدارە، ئەوان دەبنە خاوەن ناسنامەی چەكدارە دێرینەكان و كاریزما، بەجۆرێك تایبەتمەندی ئەوەیان دەبێت لە داهاتوو ببنە رێبەری گرووپ و پەیوەندی دروستبكەن لەگەڵ ئەو ئەندامانەی رێكخستن كە دەیانناسن، ئەمەش وادەكات جۆرێك لە پەیوەستیان هەبێت بە داعشەوە و پەیوەندی ئەلیكترۆنیان هەبێت لەگەڵ ئەوانی تر بە ئامانجی چەكداری، یان پڕوپاگەندە، یان پیلانڕێژی بۆ كاری تیرۆریستی، لە حوزەیرانی 2021 كۆمسیۆنی ئەوروپا رایگەیاند، بەرپرسیارێتی گەڕانەوەی چەكدارە بە رەگەز ئەوروپییەكان لە عێراق و سوریا دەكەوێتە سەرشانی دەوڵەتانی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، نەك یەكێتی ئەوروپا.
مەترسی گەڕانەوەی چەكدارە بیانییەكان لەسەر وڵاتەكانیان
-لەسەر ئاستی ئەمنی: زۆرێك لە وڵاتانی پەیوەندار پێیانوایە چەكدارە بیانییەكان ئامادەیی ئەنجامدانی هێرشی تیرۆریستیان لە وڵاتە راستەقینەكەی خۆیان تێدایە، ئەوان راهێنانیان لەسەر كوشتن و هەڵگرتنی چەك و ئەنجامدانی هێرشی تیرۆریستی پێكراوە، هەندێك لە وڵاتانی ئەوروپا لای زۆری سزای پەیوەست بوون بە رێكخراوێكی تیرۆریستییەوە پێنج ساڵە، ئەمەش بەو مانایەیە كە لە ماوەی ئەو چەند ساڵەدا ئازاد دەكرێن، ئەوسا دەبنە مەترسی لەسەر كۆمەڵگەكانی ئەوروپا و رەنگە گرووپی تیرۆریستی بچوك دروستبكەن لە رێگەی ئەندامی نوێ و كۆكردنەوەی كۆمەك بۆ كاری تیرۆریستی.
-لەسەر ئاستی ئابووری: گەڕانەوەی چەكدارە بیانییەكان پێویستی بە یەكلاكردنەوەی دۆخی ئەوان و دووبارە ئامادەكردنەوەیانە بۆ ژیان و كار، ئەمەش پێویستی بە سەرچاوەی دارایی زۆر هەیە.
-لەسەر ئاستی یاسایی: دیاریكردنی ژمارەی گەڕاوەكان بە وردی كارێكی ئاسان نییە، ئەمەش لەبەر بەردەست نەبوونی زانیاری پێویست لەو بارەیەوە، دەرئەنجامی سروشتی دیاردەكە و كەمی هەماهەنگی لە نێوان وڵاتان لەوبارەوە، لە كاتێكدا بەڵگەنامەی دروست سەبارەت بە زۆرینەی ئەو كەسانەی پەیوەست بوون بە رێكخراوە تیرۆریستییەكان و داتا و پشكنینی پێوستیان بەردەست نییە، وڵاتانی پەیوەست بەم دۆسییە دیدێكی رۆشنیان نییە سەبارەت بە چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو هاووڵاتیانەیان كە پەیوەندیان بە داعشەوە كردووە و دەگەڕێنەوە، هەندێك لەو وڵاتانە تا ئێستا یاسای تایبەت بەو بوارەیان دەرنەكردووە كە چۆن مامەڵە و لێپێچینەوە لەگەڵ ئەو چەكدارانە بكەن.
-لەسەر ئاستی كۆمەڵایەتی: بوونی خێزان و منداڵی چەكدارانی بیانی خۆی لەخۆیدا گرفتە، ئەوان مەترسییەكی كۆمەڵایەتین، بەشێك لە بیری توندڕەویان هەڵگرتووە و لەناو توندوتیژی و ململانێ خوێناویدا ژیاون، مەترسیان لێدەكرێن ئەزموونەكەیان بگوێزنەوە بۆ ناو كۆمەڵگەكانی خۆیان، ئافرەتەكانیش مەترسییەكی كۆمەڵایەتی و ئەمنین، رەنگە هەوڵبدەن بیری رێكخراوەكە لەناو ئافرەتانی تر بڵاوبكەنەوە.
-لەسەر ئاستی سیاسیی: هەندێك لە حكومەتەكانی ئەوروپا خۆیان دەپارێزن لە گێڕانەوەی چەكدارانی داعش لە ترسی لەدەستانی جەماوەر و بە ئامانج گرتنیان لەلایەن حزبە سیاسییە راستڕەوەكانەوە.
مەترسییەكانی مانەوەی چەكدارە بیانییەكان لە سوریا و عێراق
-مانەوەی چەكدارە بیانییەكان و خێزان و منداڵەكانیان لە كەمپی هۆل و رۆژ و كەمپەكانی تری سوریا و عێراق، رازی نەبوونی دەوڵەتانی ئەوروپا بە وەرگرتنەوەیان دەبێتە مەترسییەكی ئەمنی بۆ دەوڵەتانی هەرێمی و ئەوروپا، رەنگە هەندێك رێكخراوی توندڕەو ئەوە بقۆزنەوە و ئەو چەكدارانە لەخۆبگرن و لە كردەوەی تیرۆریستیدا رۆلیان پێبدرێت.
كوژرانی قرشی رێبەری رێكخراوەكە
جۆ بایدن سەرۆكی ئەمەریكا رۆژی 3 شوباتی 2022 كوژرانی عەبدوڵا قرداش ناسراو بە ئەبو ئیبراهیم هاشمی قرشی لە هەڵمەتێكی هێزەكانیان لە باکووری سوریا راگەیاند، بایدن ئەوەشی ئاشكرا كرد كە هەڵمەتەكە بە رێنمایی ئەو بووە، مەبەستیش لێی پاراستنی گەلی ئەمەریكی و هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا بووە تا جیهانێكی پڕ ئاسایش دەستەبەر بكرێت، هەروەك ئاماژەیەكیشە بۆ ئەوەی ئەمەریكا دەستی دەگاتە هەر شوێنێك كە جێگەی مەترسی و هەڕەشە بێت لەسەری.
كاتی هەڵمەتەكە
كاتی هەڵمەتەكەی ئەمەریكا دوای هێرشی رێكخراوی داعش بۆسەر بەندیخانەی غوێران بوو، كە رۆژی 22 كانونی دووەمی 2022 ئەنجامدرا، لەو دەمەشدا ئاستی جەماوەری بایدن پاشەكشەی كردبوو، رەخنەی زۆری لێگیرابوو كە هاوپەیمانان نەیانتوانیوە پارێزگاری لەو بەندیخانەیە بكەن.
شوێنی هەڵمەتەكە
شوێنی هەڵمەتەكە شاری ئیدلب بوو، كە نزیكەی 10 كم لە سنوری توركیاوە دوورە، هەمان ئەو ناوچەیە كە ئەبوبەكر بەغدادی لێكوژرا، ئەمەش گومان لەسەر جیدیەتی توركیا لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر دروستدەكات، چونكە ئیدلب لە چوارچێوەی هەژموونی هێز و هەواڵگری توركیادایە، ئاگاداری ورد و درشتی ئەو ناوچەیە، ئەی چۆن ئاگاداری بوونی رێبەری داعش لەو ناوچەیە نییە؟
هەڵمەتێكی ئاڵۆز
جێبەجێكردنی هەڵمەتەكە بە هێزێكی تایبەتی ئەمەریكا سپێردرابوو، بێگومان ئەوەش پێویستی بە كۆكردنەوەی زانیاری و هەواڵگری و راهێنانی هێزە تایبەتەكە بووە، پێویست بووە زانیاری ورد سەبارەت بە جوڵەی قرداش و نەخشەی خانوەكە بەردەست بێـت، ئەمەش بەو مانایەیە كە كاتی هێرشەكەی حەسەكە توركیا و ئەمەریكا زانیاریان لەسەر بوونی قرداش هەبووە، ئەگەرێكی تر ئەوەیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكان زانیاری دەربارەی بوونی قرداش لە ئیدلب نەبووە، بەڵكو لە رێگەی ئەندامانی داعشەوە دوای هێرشەكەی حەسەكە زانیاری دەستكەوتووە، ئەم گریمانەش لاوازە، چونكە هەڵمەتێكی لەو شێوەیە پێویستی بە زانیاری ورد و پلان و ئامادەكارییە، گریمانەی سێیەم ئەوەیە كە توركیا قرداشی كردە دیاری بە بایدن لە چوارچێوەی رێكکەوتنێكدا كە رانەگەیەنراوە.
كاریگەری كوژرانی قرداش لەسەر داعش
بێگومان كوژرانی رێبەر و كەسی یەكەمی رێكخراوێك كاریگەری نەرێنی لەسەر ناوخۆی رێكخراوەكە دەبێت، بە دیاریكراویش لەدەستدانی بەشێك لە سەرچاوەی دارایی و سیمبولێكی رێكخراوەكەیە، كاتێك رێبەر نەتوانێت پارێزگاری لە ژیانی خۆی بكات، دەبێت حاڵی سەركردە و ئەندامانی رێكخراوەكە چۆن بێت؟! ئەندامانی رێكخراوەكە هەست دەكەن رێكخراوەكە خەرق كراوە و متمانە لە نێوان ئەندامان نەماوە و زانیارییەكان دزەی پێدەكرێت.
پاشەكشەی هێرشەكانی داعش
لە ئێستادا رێكخستنی رێكخراوەكە لامەركەزییە، وێڕای كوژرانی رێبەر دەشێت سەركردەی ناوچەكان چالاك بن، بەڵام كوژرانی رێبەر وا لە لقەكان دەكات پێداچوونەوە بە شێوازی كاریان بكەن، لە رووی پەیوەندییەكانەوە، تا رێكخراوەكە لە هەر دژەهێرشێك بپارێزن، گرووپە توندڕەوەكان لەناویشیاندا داعش لەسەر لەدەستدانی سەركردەكانی راهاتووە، پێشتریش چەندین سەركردەی لەدەستداوە و هەر بەردەوام بووە لە چالاكی.
ئایا لەدەستدانی قرداش هاوشێوەی لەدەستدانی بەغدادیە؟
لەدەستدانی بەغدادی جێكەوتەی گەورەی هەبوو لەسەر رێكخراوی داعش، ئەمەش بەهۆی دەركەوتویی و خۆنواندنی وەك وتاربێژێك لەپاڵ رێبەرایەتی كردنی رێكخراوەكەدا، ئەو لە قۆناغێكدا رێبەر بوو كە رێكخراوەكە لەوپەڕی بەهێزیدا بوو، كە راگەیاندنی «دەولەتی خیلافەت» بوو لە 2014، بەڵام قرشی میراتێكی قورسی كەوتە سەرشان، رێكخراوەكە پاشەكشێی كردبوو، سەركردەی زۆری كوژرابوو ماوەی رێبەرێتیشی كەمتر بوو، ئەمەش بەو مانایەیە كە رێكخراوەكە بەراورد بە رابردوو زۆرتر زانیارییەكانی دزەی پێكراوە و ئەگەری هەیە رووبەڕووی هەڵمەتی زیاتر ببێتەوە.
ئایندەی داعش
داعش وەك رێكخراوێكی نامەركەزی دەمێنێتەوە، ناوچە بیابان و دوورەدەستەكان دەكاتە پێگەی سەرەكی بۆ ئەنجامدانی چالاكی لێدە و هەڵێ و جەنگی پارتیزانی، رەنگە چالاكییەكانی دژی بارەگا حكومییەكان پەرەپێبدات.
دەبێت چ كارێك بكرێت؟
پێویستە حكومەتەكان ئەركی نیشتمانی خۆیان ئەنجام بدەن، سەرەتا هۆیەكانی توندڕەوی بنەبڕ بكەن، ئەمەش بە پەیڕەوكردنی سیاسەتی تەواوكاری كۆمەڵایەتی، بنیادنانەوەی ئەوەی داعش وێرانی كردووە، دووبارە بنیادنانەوەی ژێرخانی ئابووری و دووركەوتنەوە لە سیاسەتی پەراوێزخستن، چارەسەری كێشە فیكری و ئایدۆلۆجییەكان لە چوارچێوەی بەشداری پێكردنی هەندێك سەرۆك هۆز و رێبەری ئایینی و تەبەنی كردنی گوتارێكی میانەڕەو. چارەسەركردنی ناكۆكییە سیاسییەكان، بە تایبەت لە عێراق و سوریا و پڕكردنەوەی كەلێنی ئەمنی و سیاسیی، تا گرووپە توندڕەوەكان ئەو كەلێنانە نەقۆزنەوە.
خاڵێكی تر ئەوەیە كە لە رێگەی زانیاری هەواڵگرییەوە شوێنپێی گرووپە توندڕەوەكان هەڵگیرێت، پەیڕەوی لە هەڵمەتی تایبەت بكرێت لەجیاتی هەڵمەتی سەربازی بەرفراوان، بە ئامانجی كوشتنی سەركردەی رێكخراوەكە و خاپووركردنی پێگەكانیان. هەروەها هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی نوێ دروستبكرێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، تایبەت نەبێت بە بەرەنگاربوونەوەی داعش، سیاسەت و ستراتیجێكی گونجاو پەیڕەو بكرێت كە لە ئاست ئاڵنگاری توندڕەویدا بێت.
هەڵسەنگاندن
نەخشەی جوگرافیای بڵاوبوونەوەی داعش لە سوریا و عێراق هۆكارێكی گرنگە بۆ تێگەیشتن لە دووبارە خۆڕێكخستنەوەی رێكخراوەكە، هەروەك بەرزونزمی ناوچەكە و ژینگەی بیابانی رۆڵی هەیە لە دروستكردنی سەربازگەی مەشقی رێكخراوەكە و ئاسانی خۆحەشاردان لەو ناوچانە، كەمپی هۆل نموونەیەكی بەرچاوە كە داعش توانای بەهێزی هەیە لە بڵاوكردنەوەی ئایدۆلۆجیای خۆی و پەروەردەكردنی نەوەیەكی نوی لەسەر دونیابینی خۆی.
هێشتا رێكخراوی داعش لە سوریا تونای ئەنجامدانی هێرشی هەیە، سەرەڕای زیانە زۆرەكانی هەوڵدەدات تواناكانی بەرفراوان بكات، هەروەك بینیمان لە 2019 بەدواوە گەورەترین هێرشی ئەنجامدا بۆسەر بەندیخانەی غوێران، لە پارێزگای حەسەكە و بەهۆیەوە چەندین بەندكراوی داعش ئازادكران.
لە راستیدا ئەو هێرشە تیرۆریستیانەی داعش ئەنجامی دەدات ئاماژەی ئەوەی تێدایە كە ئەو رێكخراوە دەخوازێت لە داهاتوودا هێرشەكانی بەرفراوان بكات، هەروەك ئەگەری هەیە لە رێگەی دەستكەوتی مادی زیاتر و چەكداری زۆرتر پەیوەندی بەهێز لەگەڵ رێكخراوە تیرۆریستییەكانی تر دروستبكات، دیارترین مەترسی دەركەوتنی لایەنگریی داعشە لە چەندین شاری ئەوروپا و جیهان، ئەگەری هەیە داعش ئەوانە لە بواری ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بە شێوەیەكی بەرفراوانتر بەكاربێنێت، تا لایەنگر و چەكداری زۆرتر لەخۆی كۆبكاتەوە.
پێویستە وڵاتان دووربكەونەوە لە ترساندنی وڵاتانی تر بە داعش، بەڵكو دەبێت ستراتیجی گونجاو پەیڕەو بكرێت بۆ بەرەنگاربوونەوە و رێگری لە بەهێزبوونی تیرۆر، هەروەها هەماهەنگی و پاڵپشتی لە نێوان وڵاتاندا هەبێت لە بوارەكانی سەربازی، دارایی، سیاسیی و ئاڵوگۆڕی ئەزموونی سەربازی بۆ بەرەنگاربوونەوەی رێكخراوە تیرۆریستییەكان و بەرفراوانكردنی هاوكاری ئەمنی و هەواڵگری لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی و دانانی رێوشوێنی گونجاو بۆ وشك كردنی سەرچاوەی دارایی داعش.
بە دڵنیاییەوە ئەوەی لە عێراق و سوریا بەدەستهاتووە، كە زاڵبوون بوو بەسەر خیلافەتی رێكخراوی داعش لە رووی جوگرافی و شوێنەوە، رێكخراوەكە وێڕای پاشەكشەی تواناكانی بە خێرایی خۆی لەگەڵ شكستەكانی گونجاند، دەستیكردەوە بە خۆرێكخستنەوە و چالاكی، پارێزگاری لە تواناكانی كرد بۆ ئەنجامدانی هێرش، ستراتیجی هێرشەكانی گۆڕانكاری بەسەردا هات، لە شەڕی دەستبەسەرداگرتنەوە گۆڕا بۆ جەنگی پارتیزانی، كاركردنی لە مەركەزییەوە گۆڕا بۆ لامەركەزی.
هێشتا دۆخی عێراق و سوریا ناسەقامگیرە، بۆیە ئەگەری گەڕانەوەی داعش هەیە، هێرشەكانی داعش لە عێراق هەڵكشانی بەخۆیەوە بینیوە، ئەمەش لە سایەی دۆخی خراپی «هەستكردن بە ستەم»، كە خۆی دەبینێتەوە لە ناكۆكی تائیفی، سەختی دۆخی كۆمەڵایەتی، ئابووری و سیاسیی، ئەمە وێڕای بڵاوبوونەوەی گەندەڵی و شكستی سیاسەتی حكومەتە خۆجێییەكان لە بەرامبەر گوتاری داعش و چارەسەر نەكردنی كێشە ئاڵۆزەكان، بۆیە جارێكی تر شەپۆلی ناڕەزایی و خۆپیشاندان لە 2019 سەریهەڵدایەوە.
ناتوانرێت بێ پەیڕەوكردنی سیاسەتێكی تەواوكاری و دابەش كردنێكی دادپەروەرانەی دەسەڵات كۆتایی بە مەترسی داعش بهێنرێت، هەروەها دەبێت ناوچە وێرانكراوەكان كە بەهۆی داعشەوە كاول بوون ئاوەدان بكرێنەوە، هێزە ئەمنی و سەربازییەكان بەهێز بكرێن.
كەمتەرخەمی لە بەرەنگاربوونەوەی داعش رێگە خۆشدەكات تا ئەو رێكخراوە پەرە بە تواناكانی بدات، هێرش بكاتە سەر بەندیخانەكان و ئەندامانی رزگار بكات، دواتریش دەستبەسەر چەندین ناوچەدا بگرێت، بۆیە دەبێت هەوڵەكانی دەزگای هەواڵگری و كاركردن لەگەڵ هێزە خۆجێییەكان پەرەیپێبدرێت تا شانە نووستوەكانی داعش ئاشكرا بكرێن و رێگەیان لێبگیرێت چالاكی ئەنجام بدەن.
لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتیش دەبێت هەماهەنگی هەبێت، تا رێگە بگیرێت لە هاتنی چەكداری بیانی، دەبێت وڵاتانی ئەوروپاش كار بە پرنسیپەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان بكەن، چەكدارە بیانییەكانی وڵاتەكانیان بگێڕنەوە و دادپەروەردانە دادگاییان بكەن، ژن و منداڵەكان وەربگرنەوە و ئامادەیان بكەنەوە بۆ ژیانێكی شایستە و تێكەڵكردنەوەیان بە كۆمەڵگە.
سەرچاوە:
المركز الأوروبي لدراسات مكافحة الإرهاب والاستخبارات
وەرزنامەی ئایینناسی ژمارە (1) كانونی دووەمی (2023) ساڵی یەكەم