كوردی
قەبارەی گرووپە وەلائییەکانی ئێران لە ھاوکێشە ئەمنییەکانی عێراقدا
یاسین تەها / توێژەر
بۆ بینینی بابه‌ته‌كه به PDF كلیك له‌م به‌سته‌ره بكه:- ژمارە 3ی ئه‌یلولی 2020ی گۆڤاری ئایندەناسی
بەرایی
“حەشدی ویلایەت”، یەكێكە لەو زاراوانەی بەم دواییانە بە شێوەیەكی بەرفراوان لەناو ئەدەبیاتی سیاسی و میدیاییدا دەستاودەستی پێ كراوە و لەگەڵ ئاشكرابوونی ناكۆكی و مشتومڕی ئەم جۆرە حەشدە كە باڵەكانی ئێرانن لەگەڵ “حەشدی مەرجەعیەت”، پاشان بەریەككەوتنی چەكدارانی حیزبوڵڵا لەگەڵ سەرۆكوەزیرانی نوێ؛ مستەفا كازمی (ئایاری 2020). پرسیار و گریمانەی زۆر لە بارەی ئایندەی ململانێی ئەم دوو لایەنە سەریان هەڵداوە، بەتایبەت پاش ئەوەی كۆمەڵێك لە چەكدارەكانی كەتیبەكانی حیزبوڵڵا پاش ئازادكردنیان؛ بە پێڵاوەكانیانەوە چوونە سەر وێنەی فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی عێراق (حوزەیرانی 2020). ئەم توێژینەوەیە تیشك دەخاتە سەر هێز و پێگەی ئەو باڵە ئێرانییانەی كە بەشێكن لە پڕۆسەی “بەرگریكاری ئیسلامی” و هێز و فرمان لە ویلایەتی فەقیهی ئێران وەردەگرن، بەڵام گۆڕەپانی كاركردن و چالاكی و سەرچاوەی داراییان لەناو سنووری دەوڵەتی عێراقدایە.
قەبارەی حەشدی ویلایەت
باوەڕێكی زاڵ هەیە كە ئێران سوودمەندی یەكەم بووە لە ڕووخاندنی هەردوو ڕژێمی تاڵیبان لە ئەفغانستان و سەددام حسێن لە عێراق. ئێران لە ئەفغانستان پێگە و نفووز، لە عێراقیش بڵاوبوونەوە و ئاشكراكردنی چالاكیی باڵە سەربازییەكانی دەست كەوتووە([i])، ئەم دەرفەتی پەلكێشانە بۆ تاران لەپاش كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا (2011) و دەركەوتنی داعشدا (2014)؛ زیاتر لە جاران فراوان بوو، چونكە بە پاساوی شەڕی ئەم ڕێكخراوە، ئێران توانیی بە شێوەیەكی فەرمی و نیمچەفەرمی، دەوروبەری 100 گرووپی چەكدار لە عێراق و سووریا و لوبنان چالاك بكات و بڵاویان بكاتەوە([ii])، ئەمانەش ئامرازێكی گرنگن بەدەست دەسەڵاتدارانی تارانەوە لە ململانێی درێژخایەن لەگەڵ ئەمەریكا و وڵاتانی عەرەبی سوننە لە ناوچەكە، لەو شەڕەی كە لە ئەدەبیاتی سیاسیدا پێی دەوترێت “شەڕی وەكالەت”.
لەدوای كشانەوە سوپای ئەمەریكا لە عێراق (2011)، ژمارەی چەكدارەكانی شوێنكەوتەی ئێران لە ماوەی چوار ساڵدا (2010-2014)، لە 10 هەزارەوە هەڵكشا بۆ 60 هەزار، جگە لەوەش لەدوای (2014) بەشێك لەوانە كە پێشتر بەنهێنی كاریان دەكرد، شەرعیەت و پاساویان دەستكەوت و بوونە بەشداری جەنگی بەرەنگاربوونەوەی داعش، جگە لەوەش توانییان توانا سەربازییەكانی خۆیان لەو شەڕەدا پەرە پێ بدەن و بوونە خاوەنی ئەزموون و چاكە بەسەر دانیشتووانی ئەو ناوچانەی لە چنگی داعش دەریانهێنا. لەو ڕاپرسییانەی لەو ناوچانە كراوە، لەبریی سەركۆنەكردنەكەی جارانی گرووپی چەكداری نانیزامی، خەڵك وەك ڕەگەزێكی گرنگی پاراستنی ئاسایش تەماشایان كردوون([iii]).
بەپێی ئەو ئامار و ڕووپێویانەی ئەمساڵ كراون (2020)، ژمارەی گرووپە جۆراوجۆرەكانی حەشدی شەعبی لەنێوان ساڵانی (2014-2018) بەم جۆرە بووە: 67 گرووپی شیعە، 43 سوننە، 9 لە كەمایەتییەكان(ئێزدی و مەسیحی). لەناو گرووپە شیعەكاندا، شوێنكەوتووانی “عەلی خامنەیی”؛ ڕابەری شۆڕشی ئێران، دەگەنە 44 گرووپ، شوێنكەوتووانی عەلی سیستانی 17 كۆمەڵ و گرووپ، لە دەرەوەی ئەم دووانەش؛ 6 گرووپی تر شوێنكەوتووی مەرجەعی تری ناوخۆ و دەرەوەی عێراقن([iv])، ئەمە لە كاتێكدا یاسای ژمارە (40)ی ساڵی 2016 سەرجەم هێزەكانی حەشدی شەعبی بە بەشێك لە سیستمی بەرگریی عێراق ئەژمار كردووە، هەروەها وەك پەیكەرێكی سەربازیی سەربەخۆ پەیوەستی كردووە بە سەرۆكوەزیرانەوە([v]).
هەر چەندە بە ڕواڵەت وەها دەردەكەوێت كە حەشدی شەعبی لە پێكهاتەكەیدا فرەڕەنگ و فرەجۆر بێت، بەڵام جگە لەوەی تانوپۆی ئەم هێزە؛ شیعەگەری بەسەریدا زاڵە، شەرعیەتی ئایینیی پێكهاتنەكەشی پەیوەستە بە فەتوای “جیهادی كیفائی([vi])“ی ئایەتوڵڵا سیستانییەوە([vii])، لە ڕووی ژمارەشەوە هەر بە هەمان شێوە باڵادەستیی پێكهاتەی شیعە ڕوونە، چونكە لە كۆی 164 هەزار چەكدار و كارمەندی دەستەی حەشدی شەعبی، 110 هەزاریان لە پێكهاتەی شیعەن (67%) و 45 هەزاریان (27%) سەر بە ناوچە سوننەكانن (حەشدی عەشایەری)، تەنها 10 هەزاریان (6%) سەر بە پێكهاتەكانی تری كەمایەتییەكانن، هەروەها لە كۆی 110 هەزار چەكدار و كارمەندی پێكهاتەی شیعە؛ دەوروبەری 70 هەزاریان (42%) لەسەر حەشدی ویلایەت و تاران ئەژمار دەكرێن كە دەكاتە نزیكەی نیوە([viii]).
هەر چەندە بەشێك لە شیعەكان بەوە پاساو دەهێننەوە كە عەلی خامنەیی؛ مەرجەعی تەقلیدە و شوێنكەوتنیشی لە شەرعزانیدا؛ مەرج نییە شوێنكەوتنی گشتی بگەیەنێت، بەڵام بەم دواییانە و لە زیاتر لە جومگەیەكدا دەركەوت بڕیاری ئێرانییەكان و ویستی هێڵی ڕابەری شۆڕشی كۆماری ئیسلامیی ئێرانی؛ كاریگەریی تەواوی بەسەر كۆی دامەزراوەی حەشدی شەعبیی عێراقەوە هەیە، نەك تەنها شوێنكەوتووانی خامنەیی لەناو ئەم دامەزراوەیە، ئەمەش بەڕوونی لە هەوڵی سەپاندنی عەبدولعەزیز محەمەداوی (الخال)دا دەركەوت لە جێگاكەی ئەبو مەهدی موهەندیس كە فەرماندەی جێبەجێكاری حەشدە و جگە لە 8 میحوەری عەمەلیات و 5 یاریدەدەری ئەركانی پێوە پەیوەستە، تەنها لەبەر ئەوەی محەمەداوی فەرماندەیەكی ناسراوی كەتیبەكانی حیزبوڵڵایە و یەكێك بووە لە متمانەپێكراوترین كەسانی نزیك لە جەنەراڵ قاسم سلێمانی([ix]). جگە لەوەش حەشدەكانی شوێنكەوتەی سیستانی (نەجەف) هەمیشە گلەیی بێبەشكردن و فەرامۆشكردنیان كردووە لە دیاریكردنی پۆستەكانی حەشدی شەعبی، بەدوای ئەوەشدا بڕیاریان دا خۆیان پەیوەست بكەن بە سەرۆكایەتیی وەزیرانەوە([x])، چونكە كاركردنی ئەوان لە سایەی هەژموونێكی ئێرانیدا، لەگەڵ بڕیار و شوناسی عێراقیانە دژ دەوەستایەوە بەتایبەت كە حەشدە ئێرانییەكان پەیوەست نین بە سنوور و بەرژەوەندیی عێراقەوە و لە تارانەوە تا بەیرووت بە گۆڕەپانی چالاكیی خۆیان دەزانن.
هەندێ ئاماری تر دەریدەخەن لە كۆی 4 پۆستی باڵای حەشد، 3 پۆستیان بەدەست گرووپە وەلائییەكانەوەیە، لە 10 بەڕێوەبەرایەتی، (7)یان لای گرووپەكانی حەشدی وەلائییە، لە كۆی 50 پۆستی كادیرە مەیدانییەكانیش، (32)یان هەر هیی حەشدی ویلایەتن، بە جۆرێك دەكرێت بوترێت حەشدی ویلایەت دەستی بەسەر 80% جومگە و پۆستەكانی حەشدی شەعبیدا گرتووە([xi]).
دیارترین گرووپە ئێرانییەكان
یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی گرووپە وەلائییەكانی ئێران لە عێراق، گۆڕانی ژمارە و ناونیشان و ئەركیانە بەپێی قۆناغە جیاوازەكان. لەدوای ساڵی 2014، ماوەیەك هەر مانگێك و میلیشیایەكی نوێ دەركەوتووە([xii])، بەڵام بەشێكیان لە هاوتاكانیان ناسراوترن و زیاتر دەردەكەون یان چالاكییان زیاترە، وەك: سریەكانی خۆراسانی (عەلی ئەلیاسری سەرۆكایەتیی دەكات)، بزووتنەوەی نوجەبا بە 1500 چەكدارەوە (ئەكرەم كەعبی سەرۆكایەتیی دەكات)، كەتیبەكانی “سید الشهداء” (ئەبو مستەفا شەیبانی سەرۆكایەتیی دەكات)، سەرجەم ئەمانەش ڕاستەوخۆ لەسەر سوپای پاسدارانی ئێران ئەژمارن، بەرگریكار و هەڵگری ئایدۆلۆژیای ویلایەتی فەقیهن و خۆیان بەئاشكرا بانگەشەی بۆ دەكەن([xiii])، جگە لەمانەش زۆری تر هەن كە هەڵگری ژمارەی لیواكانی حەشدن، لەوانە: فیرقەی ئیمام عەلی (لیوای 4)، كە هەشت هەزار چەكداری هەیە، فەرماندەی ئەم كەتیبانەش كە “شبل الزیدي”یە، لای ئەمەریكییەكان داوا كراوە، چالاكییەكی بەرفراوانی بازرگانییشی هەیە، گرووپەكەشی 50كم لە باشووری خۆرئاوای بەغدا خەریكی دروستكردنی پێگە و بنكەی سەربازین، هەروەها “جند الشام” – لیوای 6، دەوروبەری پێنج هەزار چەكداری هەیە، “سرایا الطلیعة” – لیوای 12، “حركة الأبدال” – لیوای 93، “سرایا الجهاد” – ليواى 17، “لواء الطفوف” – لیوای 13، “أنصار الحجة” – ليواى 29، “أنصار العقيدة” – ليواى 19… هتد([xiv])، جگە لەمانەش زۆری تر هەن ناوەكانیان نزیكە لە یەكترەوە، وەك: الوعد الصادق، سرايا طليعة الخراساني، لواء عمار بن ياسر، لواء أسد الله الغالب، لواء اليوم الموعود، سرايا الزهراء، لواء ذو الفقار، لواء كفيل زينب، لواء المنتظر، لواء أبو الفضل العباس… هتد([xv]).
سەرچاوە داراییەكان
گرووپەكانی حەشدی شەعبی بودجەیان لەسەر حكومەتی عێراقە، بەو پێیەی بەشێكن لە دەستەی گشتیی حەشدی شەعبی كە سەر بە سەرۆكایەتیی وەزیرانە، لە ساڵانی جەنگی داعشدا بەشێك لەم گرووپانە لەلایەن “ئەبو مەهدی موهەندیس”ەوە زۆر زیاتر لە هاوتا عێراقییەكانیان خزمەت كراون و پارەیان بۆ تەرخان كراوە، بۆ نموونە: لە بودجەی (2017)ی حەشدی شەعبی كە 1.63 ملیار دۆلار بووە، 100%ی چەكدارەكانی كەتیبەكانی “سید الشهداء” سوودمەند بوون (1500 چەكدار)، لە كاتێكدا ڕێژەی سوودمەندانی چەكدارەكانی “فیرقه‌ی عه‌باسی جه‌نگاوه‌ر” كه سه‌ر به مه‌رقه‌دی ئیمام عه‌باسه لە كەربەلا، لەم بودجە گشتییەدا لە 28% تێپەڕی نەكردووە([xvi]). جگە لەوەش سەرچاوە ئەمنییە عێراقییەكان باس لەوە دەكەن كە گرووپە ئێرانییەكان؛ مانگانە لەلایەن تارانەوە لەنێوان 100-500 هەزار دۆلار كۆمەك كراون([xvii])، بەپێی سەرچاوە ئەمەریكییەكانیش جگە لە كۆمەك و پیتاكی حكومەت، گرووپە ئێرانییەكانی حەشد پشت بە چەند سەرچاوەیەكی دارایی دەبەستن كە زیاتر بریتییە لە بازرگانیی قاچاغ، سەرانەی سنوور و نزیك مەرزەكان، دانانی بنكە و بازگە لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت و پێشیلكاریی مافی مرۆڤ و هەڕەشەكردن لە خەڵك([xviii])، جگە لەوانەش نووسینگە ئابوورییەكانی حەشدی وەلائی لە ناوچە ئازادكراوەكانی دەستی داعش چەند جارێك بووەتە هۆی ڕەخنە و گازندەی چەكدارانی سەدر و شوێنكەوتەكانی سیستانی([xix])، ئەركی ئەم نووسینگانەش بەشداریكردنە لە گرێبەست و پڕۆژە حكومییەكانە.
گرنگیدان بە سنوورەكانی ڕۆژئاوا
گرووپەكانی حەشدی وەلائی لەپاش كۆتاییهاتنی جەنگی داعش، بە شێوەیەكی سەرەكی كۆنترۆڵی ڕۆژئاوای عێراقیان لە بەری سووریاوە كردووە، ئەم چەكدارانە ڕێگەیەكیان لە ڕێی شارۆچكەی قائیمی ئەنبارەوە بەرەو سووریا كردەوە كە بەكردەیی بۆ یەكەم جار تاران و دیمەشقی پێكەوە گرێ دا و لەم ڕێگایەوە چەك و تەقەمەنی گەیشتە سووریا([xx])، ئەم هەنگاوەش كە نمایشێكی ئیعلامیی بۆ كرا، بەشێك بوو لە پراكتیزەكردنی ستراتیژی درێژخایەنی چەندین ساڵەی كۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ گەیشتن بە ئاوی دەریای ناوەڕاست لە چوارچێوەی ئەوەی پێی بە پلانی “هیلالی شیعی” بەناوبانگە و لە تارانەوە درێژ دەبێتەوە تا بەیرووت([xxi]).
وێنە نوێیەكانی حەشدی وەلائی
لەپاش كوژرانی قاسم سلێمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس (كانوونی دووەم 2020)، لە قۆناغی فەرماندەیی “ئیسماعیل قائانی” بۆ فەیلەقی قودس كە دۆسیەی عێراقی لایە، چەند ناوێكی تری گرووپی چەكدار دەركەوتن كە بەرپرسیارێتیی بەئامانجكردنی بنكە و بارەگا سەربازییە هاوبەشەكانی عێراق و ئەمەریكییەكانیان گرتە ئەستۆ، ئەم گرووپانە كە پێشەنگیان بریتییە لە “عصبة الثائرين”، “أصحاب الكهف” و “قبضة المهدي”، كە بە نوێترین مۆدێلی حەشدی وەلائی لەقەڵەم دەدرێن، كە سەرچاوە هەواڵگرییەكانی ئەمەریكا بە لقی میلیشیا و گرووپە چەكدارە ناسراوەكانی ئێرانیان دەزانێت كە لە ترسی تۆڵەلێكردنەوەی ڕاستەوخۆیان پەنایان بۆ خۆحەشاردان لەژێر ناوی نوێدا بردووە([xxii]). هەروەها ئەم مۆدێلە كاركردنە لە گەڕانەوە دەچێت بۆ تەكنیكی ساڵانی بەر لە كشانەوەی سوپای ئەمەریكا و دەركەوتنی داعش كە بە “تیمەكانی مەرگ” دەناسران.
یەكێك لەو گرووپانە (عصبة الثائرین)، بەرپرسیارێتیی خۆی لە چەند چالاكییەكی دژە هێزەكانی ئەمەریكا ڕاگەیاندووە، وەك بەئامانجكردنی فڕۆكە و هێرشكردنە سەر باڵیۆزخانەی ئەمەریكا لە ڕێگای مووشەكەوە([xxiii])، هەر ئەم گرووپەش وێنەی باڵیۆزخانەی ئەمەریكا و بنكە و بارەگا ئەمەریكییەكانی لە ئاسمانەوە بڵاو كردەوە، میدیای نزیك لە ئێرانیش ئەوەیان بە پەیام و هەڕەشە بۆ ئەمەریكییەكان لێك دایەوە([xxiv]). هەندێ سەرچاوەش لە زاری كادرانی حیزبوڵڵای عێراقەوە ئەوەیان پشت ڕاست كردووەتەوە كە ئەم “گرووپە نەناسراوانە” لەلایەن ئەوانەوە بە ئاگاداریی بزووتنەوەی عەسایب و نوجەبا و گرووپە دژەئەمەریكاییەكانی تر دامەزراوە، شاردنەوەشی بۆ دووركەوتنەوەیە لە پەرچەكرداری حكومەت([xxv]). پەیوەستنەبوونی ئەم گرووپانەش بە هیچ گرووپێكی ناسراوەوە، تێپەڕاندنی پڕۆسەی سیاسیی عێراق و تێپەڕاندنی چوارچێوەی فەڕمیی حەشدی شەعبییە كە لە ڕووی تێورییەوە بەپێی یاسای (40)ی ساڵی 2016 دەبێت سەر بە فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی عێراق بێت([xxvi]).
كەتیبەكانی حیزبوڵڵا… دیارترینی وەلائییەكان
ئەم گرووپە چەكدارییە بە گرنگترین گرووپە ئێرانییەكانی حەشدی شەعبی لەقەڵەم دەدرێت، لە ڕووی مەشق و پڕچەككردنەوە، لە ساڵانی پێشوودا ڕاستەوخۆ لەلایەن ئەبو مەهدی موهەندیسەوە سەرپەرشتی كراوە بەر لەوەی ئەمەریكییەكان بیكوژن (یەنایەری 2020)([xxvii]). ئەم باڵە سەربازییە كە هاوناوی حیزبوڵڵای لوبنانە، زیاتر لە 20 ساڵ پاش لەم ئۆرگانە ئێرانییە، لە نیسانی 2007، لە شاری عەممارەی باشووری عێراق لە ئەنجامی یەكگرتنی چەند گرووپی چەكداریی شیعە ڕاگەیەنراوە كە بریتی بوون لە لیوای ئەبو فەزڵی عەباس، كەربەلا، زەیدی كوڕی عەلی، عەلی ئەكبەر و ئیمامی سەجاد([xxviii])، ئێستا لە چوارچێوەی لیواكانی (45، 56، 57)ی حەشدی شەعبیدا كار دەكات، ژمارەی چەكدارەكانیشی لەنێوان (2011-2019)دا لە 400 چەكدارەوە گەشتووەتە دەوروبەری 7500 چەكدار، ئەمە جگە لە 2500 چەكداری تر كە لە سووریا بڵاو بوونەتەوە بۆ پاراستنی ڕژێمی بەشار ئەسەد([xxix]).
جیاواز له زۆربه‌ی گرووپه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی، مێژووی دامه‌زرانی كه‌تیبه‌كانی حیزبوڵڵا له عێراق په‌یوه‌ست نییه به فه‌توای جیهادی كیفائیی سیستانییه‌وه (حوزەیرانی 2014)، به‌ڵكوو ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ پاش 2003 كه درووشمی به‌رهه‌ڵستكاریی داگیركاریی ئه‌مه‌ریكا ڕە‌واجی زۆری له ناوه‌نده ئایینی و میللییه‌كانی شیعە و سوننەدا هه‌بوو([xxx]). هەر چەندە ئەم گرووپەش سه‌ره‌تا له شاری عه‌مماره دامه‌زراوه، بەڵام دواتر په‌لی هاویشتووه بۆ ناسریه، پاشان بۆ سه‌ماوه، یه‌كێكه له‌و گرووپانه‌شی ڕۆڵی هه‌بووه له به‌ره‌نگاریی ئه‌مه‌ریكییه‌كان به‌ر له‌وه‌ی له 2011 به‌شی هه‌ره زۆری سوپاكه‌یان ببه‌نه ده‌رەوه‌ی عێراق([xxxi]). لە كۆتاییەكانی (2019)شدا، ئەمەریكییەكان گورزیان لە بارەگاكانی ئەم گرووپە لەسەر سنووری عێراق-سووریا وەشاند و 28 كەسیان لێ كوشتن([xxxii])، ئەمەش خۆپیشاندانە بەناوبانگەكەی لایەنگرانی حەشدی لەبەردەم باڵیۆزخانەی ئەمەریكای لە بەغدا بەدوادا هات كە سەری كێشا بۆ كوشتنی سلێمانی و ئەبو مەهدی.
بیروباوەڕ و ئەركەكانی ئێستا
كەتیبەكانی حیزبوڵڵا خۆیان بە “گرووپێكی جیهادیی ئیسلامیی بەرگریكار” دەناسێنن و باوەڕیان بەوە هەیە كە “ویلایەتی فەقیهـ؛ باشترین نموونەی حوكمڕانییە بۆ جێبەجێكردنی دەسەڵاتی حكومداری لە سەردەمی شاراوەبوونی ئیمام مەهدی([xxxiii])“.
ئەم گرووپە ناوچەیەكی دابڕاوی بۆ خۆی پاوان كردووە لە ناوچەی “جرف الصخر”ی پشتێنەی بەغدا لەسەر ڕێگای كەربەلا، پاش بێبەشكردنی دانیشتووانە سوننەكەی لە مافی گەڕانەوە بۆ ئەم ناوچە كشتوكاڵییە چڕە بە پاساوی مەترسیی داعش. ڕاپۆرتەكانیش باس لەوە دەكەن لەم ڕووبەرە ئەمنییەدا، كەتیبەكانی حیزبوڵڵا زیندانی نهێنیی هەیە، قسەوباسی زۆریش هەیە كە گوایە تاپۆی زەوییەكانی لە كشتوكاڵییەوە گۆڕیوە بۆ موڵكی تایبەت بە گرووپەكە([xxxiv])، هەر چەندە بە هۆی ئەوەی كە ناوچەكە ئەمنییە و دۆسیەكە ئاڵۆز و نهێنییە پشتڕاستكردنەوەی ئاسان نییە.
بەپێی بەیاننامە و لێدوانە فەڕمییەكانی ئەم گرووپە، ئەركی سەرەكیی حیزبوڵڵا لە ئێستادا لە چەند شتێكدا خۆی دەبینێتەوە كە سەرەكیترینیان دەرپەڕاندنی هێزەكانی ئەمەریكایە لە عێراق([xxxv])، هەروەها خۆی كردووە بە خاوەن پڕۆژەی تۆڵەكردنەوەی قاسم سلێمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس كە بە ڕای ئەوان یەكێك لە بەشداران و تێوەگلاوەكانی تاوانەكە؛ مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانە([xxxvi]) كە ئەم گرووپە بەئاشكرا بە نۆكەر و “مسخ – نابوت” ناوی دەبەن([xxxvii])، بەر لەمەش كەتائیب هەڕەشەی ئەوەیان كردووە ئەگەر حكومەتی عێراق كار بۆ دەرپەڕاندنی سوپای ئەمەریكا نەكات و “سەروەریی عێراق نەپارێزێت”، ئەوە ئەمان وەك گرووپێكی “بەرگریكاری ئیسلامی” كاروبارەكان دەگێڕنەوە بۆ سەر ڕاستەڕێگای خۆی ([xxxviii])، كە ئەمەش هەڕەشەیەكی ڕاستەوخۆیە بۆ بەكارهێنانی هێز لە ململانێ سیاسییەكاندا، لە كاتێكدا ئەمە بنەمایەكی دژەدیموكراسی و ناتەبایە لەگەڵ دەستووری عێراقدا.
كەتیبەكانی حیزبوڵڵا بەم دواییانەش بەفەرمی لەلایەن فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی عێراقەوە تۆمەتبار كران بەوەی كە ڕۆكێت ئاڕاستەی ناوچەی سەوز و نوێنەرایەتییە بیانییەكان دەكەن و 14 كەسیان لێ دەستگیر كرا، بەڵام دواتر پاش گرژییەكی ئەمنیی گەورە و هەڵكوتانە سەر ناوچەی سەوز؛ ئازاد كران([xxxix])، وتەبێژی كەتائیب شانازیی بەوەوە كرد كە هەڵیانكوتاوەتە سەر ناوچەی سەوز، هەروەها “كازمی غەدر”یان ناچار كردووە بە ئازادكردنی گیراوەكان([xl]).
ڕۆڵە دەرەكییەكانی حیزبوڵڵای عێراق
لە دەرەوەی هاوكێشە ناوخۆییەكانی عێراق و بەرزكردنەوەی درووشمی دژایەتیی ئەمەریكا، یەكەم جار ناوی كەتیبەكانی حیزبوڵڵا لە عێراق، لە دۆسێی بارمتە قەتەرییەكاندا، بە شێوەیەكی فراوان دەنگی دایەوە كە دواتر لەپای یەك ملیار دۆلار ئازاد كران و سەروكاریكردنی ئەم پڕۆسەیەش درایە پاڵ حیزبوڵڵای لوبنان و كەتیبەكانی حیزبوڵڵای عێراق([xli])، به‌پێی ئه‌م ڕێككەوتنە؛ جگه له وه‌رگرتنی ملیۆنه‌ها دۆلار وه‌ك فدیه له‌لایه‌ن ئه‌م میلیشیا عێراقییه‌وه، به هاوئاهه‌نگیی حیزبوڵڵا و به‌ره‌ی نوسره، دانیشتووانی چوار شاری شیعه و سوننه له سووریا جێگۆڕكێیان پێ كرا، له‌گه‌ڵ زۆر ورده‌كاریی تر كه په‌لكێشان و ڕیشه‌ی هەرێمیی ئه‌م ڕێكخراوه سه‌ربازییه‌ی ناو عێراق ده‌رده‌خات لە دەرەوەی دەزگا شەرعی و دەستوورییەكان([xlii]). هەر لەم نێوەندەشدا كەتیبەكانی حیزبوڵڵای عێراق، فیستیڤاڵی هاوهه‌ڵوێستیی له‌گه‌ڵ حوسییه‌كانی یه‌مه‌ن ڕێك خستووە و دوژمنایەتیی زۆری خۆشیان دژ بە ده‌وڵه‌ته‌كانی عەرەبستانی سعودی و ئیمارات ڕاگەیاندووە([xliii])، لە كاتێكدا سیاسەتی فەڕمیی ڕاگەیەنراوی عێراق؛ هەوڵی دروستكردنی دۆستایەتی بووە لەگەڵ دەوروبەرە عەرەبییەكەی.
پەیوەندیی لەگەڵ حیزبوڵڵای لوبنان
هیچ بەڵگەیەكی ئاشكرا لەبەر دەستدا نییە لە بارەی پەیوەندیی ئۆرگانیی كەتیبەكانی حیزبوڵڵای عێراق و حیزبوڵای لوبنان، لە ئەدەبیات و بڵاوكراوەی هیچ لایەكیشیاندا باسی ئەوە نییە كە تەواوكەری یەكتر بن، بەڵام درووشم و ئامانجه‌كانی كه‌تیبه‌كانی حیزبوڵڵای عێراق؛ وێنه‌یه‌كی هاوشێوەن له‌وانه‌ی حیزبوڵڵای لوبنان، ته‌نانه‌ت ڕە‌نگ و لۆگۆی ئاڵاكه‌شیان چوون یه‌كه، هه‌ردوو لاشیان بابەتی پیرۆزییەكانی شیعه و مەرگەساتە مێژوییەكانی ئەم پێكهاتەیە به‌كار ده‌هێنن بۆ كۆكردنه‌وه‌ی جەماوەری شیعە له‌ده‌وری ئامانجه‌كانی خۆیان([xliv])، باوه‌ڕیش وه‌هایه سه‌ركرده‌ی ناوداری حیزبوڵڵا، عیماد موغنیە، كه له ساڵی 2008 له سووریا كوژراوە، سه‌رپه‌رشتیاری ئه‌م گرووپه بووبێت له چوارچێوه‌ی گرووپه‌كانی په‌یوه‌ست به هێڵی ویلایه‌تی فه‌قیهـ([xlv])، هەروەها حیزبوڵڵای عێراق هەمان بیروباوه‌ڕی حیزبوڵڵای لوبنانیان هەیە كه ئه‌زموونی ئێرانی به سه‌رچاوه‌ی ئیلهام دەزانن و زۆر جار حه‌سه‌ن نه‌سروڵڵا شانازی به وه‌لی فه‌قیهه‌وه ده‌كات، جارێكیش له دیداری ڕەوەندی ئێرانیدا له به‌یروت وتبووی سیستمی ویلایه‌تی فه‌قیهـ له‌سه‌روو ده‌ستووری لوبنانه‌وه‌یه([xlvi])، ئەمەش هاوشێوەیە لەگەڵ ئینتیمای سنووربەزێنی كەتیبەكانی حیزبوڵڵای عێراق كە بەئاشكرا بانگەواز بۆ ویلایەتی فەقیهی ئێرانی دەكات لە عێراقدا.
سیناریۆی كاری ئایندەی كاری گرووپە وەلائییەكان
گرووپە چەكدارەكانی ئێران ئامرازێكی گرنگی گوشاری تارانن لە ململانێی درێژخایەندا لەگەڵ وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و وڵاتانی عەرەبی سوننە لە ناوچەكە، هەر لەبەر ئەمەشە لە كاتی گرژییەكاندا ڕۆڵ و كاریگەریی و چالاكیی ئەم گرووپانە لە هەموو كاتێك زیاتر دەبێت، لە لایەكی تریشەوە ئەم گرووپانە ئامرازی گوشاری گەورەن لەسەر پڕۆسەی سیاسیی عێراق و سەركردە سیاسییەكان، زۆر جاریش لە پاكتاو و هەڕەشە سیاسییەكاندا بەكار هاتوون، بۆیە بەهێزبوون و پاشەكشەی هێزی ئەم گرووپانە پەیوەستە بە بڕیار و ویستی سەرچاوەی سەرەكیی ئاڕاستەكەرییانەوە كە سوپای پاسداران و هێڵی ڕێبەری شۆڕشی ئێرانە. گرووپە وەلائییەكان ڕەنگە ناوبەناو بكەونە بەر گوشار و تەنانەت هێرشی ئاسمانی و گوزری سەربازی، بەڵام وەك ڕێگرێكی سەرەكی و سەرچاوەیەكی كێشە دەمێننەوە بۆ هەر حكومەتێك كە بیەوێت لە عێراقدا بەرەنگاری بەرژەوەندییەكانی تاران ببێتەوە، بەشێكیشن لە قەرەبووكردنەوەی دابەزینی نفوز و جەماوەری ئێران لەناو شیعەی عێراقدا كە زۆریان هۆگری عێراقچێتی و درووشمەكانی سەروەری و سەربەخۆیی بڕیاری بەغدان، ژمارە و جۆر و ئەرك و سروشتی ئەم گرووپانەش بەپێی قۆناغ لە هەڵكشان و داكشان و گۆڕانكاریدا دەبێت و بنەبڕكردن و كۆتاییهاتنی ئەركیان لانی كەم لە مەودای نزیك و ناوەڕاستدا لە ئاسۆدا نابینرێت.
بۆ ھیچ کەس، دەزگا و لایەنێک نییە، بەبێ ئاماژەدان بە ناوی گۆڤاری ئایندەناسی، ژمارە و رۆژی دەرچوونی ئەم بابەتە بڵاوبکاتەوە
_____________________________________________________
سه‌رچاوه‌كان
([i])مايكل آيزنشتات و مايكل نايتس (5/ 12/2020)، المعركة على الموصل والنفوذ الإيراني في المنطقة، https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/view/the-battle-for-mosul-and-irans-regional-reach
([ii])فيليب سميث (5/2019)، مشروع إعداد خارطة بمواقع انتشار الميليشيات الشيعية، https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/view/the-shia-militia-mapping-project (متاح: 6/7/2020).
([iii])Michael Knights(August 2019)Iran’s Expanding Militia Army in Iraq: The New Special Groups, https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/irans-expanding-militia-army-in-iraq-the-new-special-groups (accused: 5\7\2020)
([iv])Staff writer, How Iran the Mideast’s new superpower, is expanding its footprint across the region – and what it means, monitor, https://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2017/1217/How-Iran-the-Mideast-s-new-superpower-is-expanding-its-footprint-across-the-region-and-what-it-means؛هشام الهاشمي (1/7/2020)، الخلاف الداخلي في هيئة الحشد الشعبي، مركز صنع السياسات للدراسات الدولية والاستراتيجية، http://www.makingpolicies.org/ar/posts/internal-dispute-in-alhashd-alshaabi.php?fbclid= (متاح: 5/8/2020).
([v])الوقائع العراقية (26 كانون الأول 2016)، قانون هيئة الحشد الشعبي رقم 40 لسنة 2016، العدد 4429، ص23.
([vi])بي بي سي عربية (13/6/2014)، العراق: المرجعية الدينية العليا تعلن الجهاد الكفائي، https://www.youtube.com/watch?v=nGeoCNVQlgg (متاح: 5/7/2020).
([vii])بي بي سي عربية (13/6/2014)، العراق: المرجعية الدينية العليا تعلن الجهاد الكفائي، https://www.youtube.com/watch?v=nGeoCNVQlgg (متاح: 5/7/2020).
([viii]) مەبەست لە جیهادی كیفائی ئەوەیە كە ئەگەر كۆمەڵێك بەجێی بهێنن، لەسەر ئەوی تری دەكەوێت و لەسەر تاك تاك فەرز نییە. محمد سعيد المخزومي (17/6/2015)، ماذا لو كانت الفتوى بالجهاد العيني لا الكفائي، https://www.annabaa.org/arabic/authorsarticles/2519 (متاح: 9/8/2020).
([ix])بڕوانە: مركز المستقبل للأبحاث والدراسات المتقدمة (26/2/2020)، مغزى تعيين “أبو فدك” رئيساً لأركان “الحشد الشعبي”، https://futureuae.com/ar-AE/Mainpage/Item/5307/ (متاح: 5/7/2020).
([x])صحیفة الأخبار، (24/2/2020)، لا إجماع على خلافة «أبو فدك»: تجدّد الصراع على قيادة الحشد، https://al-akhbar.com/Iraq/284610 (متاح: 5/7/2020)
([xi])هشام الهاشمي، سەرچاوەی پێشوو.
([xii])عثمان المختار (24/6/2015)، عالم المليشيات في العراق: 53 تشكيلاً بدعم إيراني، https://www.alaraby.co.uk/%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85-(متاح: 8/8/2020)
([xiii])Michael Knights, Ibid ؛ خالد یایموت (9/9/2019)، العراق وهيمنة الميليشيات الإيرانية، الشرق الأوسط، العدد 14895، ص7.
([xv])عثمان المختار، مصدر سابق.
([xvi])مايكل نايتس و حمدي مالك (22/ 8/2017): نموذج «فرقة العباس القتالية»الحد من التأثير الإيراني في قوات الأمن العراقية، معهد واشنطن لدراسات الشرق الادنى، http://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/view/the-al-abbas-combat-division-model (متاح: 5/8/2020).
([xvii])عثمان المختار، مصدر سابق
([xviii])Michael Knights, Ibid.
([xix])هشام الهاشمي، مصدر سابق
([xx])وكالة الاناضول (17/12/2017)، إيران تفعّل رسميًا خط “طهران – البحر المتوسط” البري لأغراضها العسكرية،https://www.aa.com.tr/ar/%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%8A/%D8%A5%D9%8A%D8%B1%D8%A(متاح: 5/8/2020)
([xxi])بي بي سي عربية (31/5/2017)، إيران تسير قدما في إنشاء ممرها البري إلى البحر المتوسط، http://www.bbc.com/arabic/middleeast-40098393 (متاح: 2/7/2020).
([xxii])موقع الحرة (17/4/2020)، المیلیشیات الوهمیة لعبە إیران الجدیدة فی العراق، https://www.alhurra.com/iraq/2020/04/17/ (متاح: 1/7/2020).
([xxiii])موقع قناە العالم (17/6/2020)، ‘عصبة الثائرين’ تتبنى 3 عمليات معادية لأميركا بالعراق، https://www.alalamtv.net/news/4998216/ (متاح: 7/ 7/2020)
([xxiv])موقع قناە المیادین (2/4/2020)، عصبة الثائرين” العراقية توجه رسالة تحذير للولايات المتحدة، https://www.almayadeen.net/news/politics/1389817/ (متاح: 5/7/2020).
([xxv])الجزيرة نت (16/4/2020)، “عصبة الثائرين” تنظيم عراقي شبحي يستهدف المصالح الأميركية.. فما قصته؟https://www.aljazeera.net/news/politics/2020/4/16/ (متاح: 5/8/2020).
([xxvi])هدى رؤوف (1/5/2020)، لماذا تؤسس إيران ميليشيات جديدة بالعراق رغم وجود أخرى؟، https://www.independentarabia.com/node/116246/ (متاح: 4/7/2020).
([xxvii])إیران وایر (8/5/2020)، خريطة انتشار الميليشيات الإيرانية في سوريا والعراق، https://iranwirearabic.com/archives/4061 (متاح: 5/7/2020).
([xxviii])بي بي سي عربية (6/6/2020): كتائب حزب الله في العراق: ما طبيعتها ومن يقف وراءها؟، https://www.bbc.com/arabic/middleeast-50945835 (متاح: 7/7/ 2020).
([xxix])Michael Knights, Ibid ؛ صحيفة الشرق الأوسط: «كتائبحزبالله» في العراق.. جدلية الدين و السياسة، ملحق المنحنيات الاصولية، العدد 18 مايو2015 مـ .
([xxx])یوسف قلیان (9/11/2016)،فرع حزب الله في العراق فرع”حزبالله” التابع لإيران في العراق: دروس من الأحزاب الشيعية في لبنان، معهد واشنطن لدراسات الشرق الأدنى، https://www.washingtoninstitute.org/ar/fikraforum/view/irans-hezbollah-franchise-in-iraq-lessons-from-lebanons-shiite-militias، (متاح: 8/8/2020).
([xxxi])صحيفة الشرق الأوسط: «كتائب حزبالله» في العراق.. جدلية الدين و السياسة، ملحق المنحنيات الاصولية، العدد 18 مايو2015 مـ .
([xxxii])عربي 21 (29/12/2019)، 28 قتيلا بقصف أمريكا “كتائب حزب الله” بالعراق وسوريا، https://arabi21.com/story/1233411/28-(متاح: 8/8/2020).
([xxxiii])كتائب حزب الله ( د.ت)، من نحن، https://kataibhezbollah.com/about (متاح: 7/7/ 2020).
([xxxiv])Michael Knights, Ibid.
([xxxv])كتائب حزب الله (22/1/2020)، بيان، العدد 4، 1، 020، http://kataibhezbollah.com/statment/3064(متاح: 7/7/2020).
([xxxvi])كتائب حزب الله (10/ 4/ 2020)، بیان، العدد، 2، 4، 020، http://kataibhezbollah.com/statment/3081( متاح: 7/7/2020).
([xxxvii])أبو علي العسكري (26/6/2020)، تغريدة على تويتر، https://twitter.com/abualialaskary/status/1276448890078797825/photo/1 (متاح: 7/7/2020).
([xxxviii])كتائب حزب الله (16/12/2019)، بیان، العدد، 2، 12، 19، http://kataibhezbollah.com/statment/3042( متاح: 7/7/2020).
([xxxix])بي بي سي عربية، مصدر سابق
([xl])أبو علی العسكري (29/6/2020)، تغریدة وقع تويتر، https://twitter.com/abualialaskary/status/1277554604968943622/photo/1 (متاح: 5/7/2020).
[xli]the guardian: Qatari jet sits on tarmac in Baghdad as royal hostages await release, 19 Apr 2017, https://www.theguardian.com/world/2017/apr/19/qatari-jet-sits-on-tarmac-in-baghdad-as-royal-hostages-await-release
([xlii])صحيفة العرب: كشف المزيد من أسرار صفقة إطلاق الرهائن القطري ينفي العراق، الاثنين2018/04/30، https://alarab.co.uk/%D9%83%D8%B4%D9%81-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B2%D9%8A%D8%AF-%D9%85%D9%86-%D8%A3%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1-
([xliii])ياسين طه (29/6/2018) أصدقاء طهران يحتفون بالحوثيين داخل معلم“بعثي” في بغداد، https://daraj.com/6558/(متاح: 8/8/2020).
([xliv]) یوسف قلیان، (9/11/2016)،فرع حزب الله في العراق فرع”حزبالله” التابع لإيران في العراق: دروس من الأحزاب الشيعية في لبنان، معهد واشنطن لدراسات الشرق الأدنى، https://www.washingtoninstitute.org/ar/fikraforum/view/irans-hezbollah-franchise-in-iraq-lessons-from-lebanons-shiite-militias، (متاح: 5/8/2020).
([xlv])صحيفة الشرق الأوسط، مصدر سابق.
([xlvi])عربي 21 (14/3/2018)، هذه قصة تصريحات نصر الله التي نشرها موقع إيراني ثم حذفها، https://arabi21.com/story/1078453/%D9%87%D8%B0%D9%87-%D9%82%D8%B5%D8%A9-.(متاح: 5/8/2020).
