كوردی
ڕەوشی ئۆپۆزسیۆن لە هەرێمی كوردستاندا: بزوتنەوەی گۆڕان وەك نموونە
م.شیلان احمد روستم
مامۆستاى یاریدەدەر لە كۆلێژی زانستە ڕامیارییەكان/ زانكۆی سلێمانی
وشە کلیلییەكان: ئۆپۆزسیۆن، ئۆپۆزسیۆنى سیاسى، دەسەڵات، هەرێمی كوردستان، بزوتنەوەی گۆڕان.
https://doi.org/10.31271/jopss.10020
پوختەى توێژینەوە:
لە پاش ڕاپەڕینی 1991 خەڵكی هەرێمى كوردستان چوونە ناو قۆناغێكی نوێوە كە قۆناغی بونیادنانی ئازادى و پرۆسەی دیموكراسی بوو، هەر بۆیە هەموو ئامانج و خەونی خەڵكەكە سەرخستنی ئەو پرۆسەیە بوو، بەڵام شەڕی نێوان هەردوو حزبە سەرەكیەكە بۆ ماوەی پێنج ساڵ و لێكترازانی ئیداری نێوانیان بۆ ماوەی زیاتر لە نۆ ساڵ، ڕەوشی حوكمڕانی هەرێمی بەرەو جۆرێك لە ستەمگەری حیزبی برد، دوای كۆتاییهێنان بە شەڕ و ئاشتبونەوەش هەردوو حزب كەوتنە دابەشكردنی نیوە بە نیوەى دەسەڵات و سامانى هەرێم لەنێوان خۆیاندا، لەم دۆخەشدا هیچ دەنگێكی ئەوتۆ وەك ئۆپۆزسێۆن لە ئارادا نەبوو جگە لە ناڕازی بوونی هەندێك لە ڕۆشنبیران ومیدیاكاران، تا سەرهەڵدانی بزوتنەوەی گۆڕان لە ساڵی 2009 وەك یەكەم هێزی سیاسی كە ئۆپۆزسێۆنێكی ڕاستەقینەی لەناو پەرلەمان و لەسەر شەقام پیادەكرد لەگەڵ كۆمەڵی ئیسلامی و یەكگرتوی ئیسلامی. دوای هەڵبژاردنی 2013 ئەم هێزە ئۆپۆزسێۆنانە ڕەوشی كاریان گۆڕی و بەمەبەستی چاكسازی بەشدارییان لە حكومەتدا كرد، بەڵام لە بەدیهێنانی ئەم ئامانجەدا شكستیان هێنا، بەهۆی چەند هۆكارێك كە ئەم توێژینەوەیە هەوڵ بۆ تاوتوێكردنیان دەدات، بە وەرگرتنى بزوتنەوەی گۆڕان وەك نمونەیەكی بەرچاو لە هێزە ئۆپۆزسێۆنەكانی پێشوو.
ملخص البحث:
مسار المعارضة في اقليم كوردستان: حركة گوران أنموذجا
بعد انتفاضة 1991 دخل المواطنون في أقليم كردستان مرحلة جديدة وهي مرحلة بناء الحرية والعملية الديمقراطية وكان كل آمال الشعب هو مناصرة هذه العملية، الا أن اقتتال الحزبين المتخاصمين لما يقارب خمس سنوات، وتقسيم الاقليم الى ادارتين لما يقارب تسع سنوات، قد حول مسار الحكم في الإقليم الى نمط من الاستبداد الحزبي، وبعد انهتاء الاقتتال والمصالحة تم تقسيم السلطة بين الحزبين مناصفة، ولم ترفع اصوات معارضة ضد هذا الوضع الا من قبل بعض المثقفين و الاعلاميين، الى أن ظهرت حركة التغيير سنة 2009 كبداية لظهور أول قوة سياسية مارست معارضة حقيقية داخل البرلمان وفي الشارع أيضا مع كل من الجماعة الاسلامية والإتحاد الاسلامي. وبعد انتخابات 2013 غيرت هذه القوى المعارضة مسار عملها وإشتركت في الحكومة بغرض الاصلاح، إلا انها قد فشلت في تحقيق ذلك الهدف لأسباب عديدة تحاول هذه الدراسة تناولها مع التركيز على حركة التغيير كنموذج لتلك القوى المعارضة سابقا.
Abstract:
The Pathway of the Opposition in the Kurdistan Region: Gorran as a Model
In the Kurdistan region, prior to the establishment of Kurdish de-facto autonomy in 1991, Kurdish political parties’ duties mainly included armed insurrection against the Iraqi government to procure rights for Kurds. After the 1991 uprising against the Baathist state, the Kurdish people hoped for a new start for the region which would bring about freedom, development, and participation in a new democratic process. However, shortly after the founding of the first Kurdistan Regional Government (KRG), civil war broke out in Iraqi Kurdistan between the PUK and KDP. After hostilities ended in 1994, the two parties decided to divide power among them both equally without the need for elections. As they were heavily armed and had established partimonial networks with smaller, supporting parties, there was no possibility of challenging the new system in place. This situation lasted until 2008-2009 with the emergence of Gorran, a newly established political party which aimed to be the region’s first true democratic opposition. Gorran participated in the third KRG parliament between 2009-2013. In coalition with the Kurdistan Islamic Group (KIG) and Kurdistan Islamic Union (KIU) parties, they formed the first official parliamentary opposition bloc. For the four years that the coalition lasted, there was a noticable change in quality of debates and legislative work in Parliament. Despite the good start to the their existence, in the fourth parliament in 2013, the opposition decided to join the government and made several strategic and tactical mistakes. The stated goal of joining the grand coalition government was to hold the government accountable internally. This, however, did not materialise and slowly opposition as a political entity became increasingly weak. This study attempts to study all the causes of this failure, In particular the reasons that led to the weakening of Gorran, as the previously main opposition power, wich was not only became weaker, but also lost their effectiveness as a political movement.
ليستى سەرچاوەكان
یەكەم :- كتێب
كتێبە كوردیەكان:
- موعتەسەم نەجمەدین، بزوتنەوەی جەماوەری نوێ- گۆڕانبەنمونە،چاپخانەی كاردۆ 2018.
- یاسین ساڵح، ئۆپۆزسێنی سیاسی، چاپ‌وبڵاوكردنەوەی چاپخانەی ڕەنج، سلێمانی 2009.
كتێبە عەرەبیەكان:
- اشرف مصطفى توفيق، المعارضة، العربي للنشر والتوزيع، القاهرة سنة الطبع غير موجود.
- عبدالاله بلقيز،المعارضةوالسلطة في الوطن العربي، أزمةالمعارضة السياسيةالعربية، مركزدراسات الوحدةالعربية، بيروت،الطبعة الأولى 2001.
- سربست مصطفى رشيداميدي، المعرضة السياسية والضمانات الدستورية لعملها-دراسة قانونية سياسية تحليلية مقارنة، مؤسسة موكرياني للبحوثوالنشر، مطبعةخاني- دهوك، الطبعةالأولى 2011.
- د. طه عمررشيد، الأسس القانوني لحق المعارضة السياسية- العراق نموذجا،دارالسلام للطباعة و النشر،السليمانية 2011.
دووەم: رۆژنامە:
رۆژنامەى كوردى:
- رۆژنامەی رۆژنامە، ژمارە 309بۆ 313 لە 21بۆ 25/9/2008.
- رۆژنامەی كوردستانی نوێ، ژمارە 7743 لە ڕۆژی 17/12/2018.
رۆژنامەى عەرەبى:
- صحیفة شرق الأوسط اللندنیة، العدد 11092، الیوم 16/4/2009.
سێیەم: چاوپێكەوتن:
- ئاراس فەتاح (نوسەر‌و ڕۆشنبیر)، ڕۆژی چاوپێكەوتن: 20/4/2019.
- د.ئسماعیل نامیق (بەرپرسی ژوری یاسایی بزووتنەوەی گۆڕان)، ڕۆژی چاوپێكەوتن: 15/4/2019.
- پەیمان عزالدین (ئەندام پەرلەمانی لە خولی سێیەمی پەرلەمان لەسەر لیستی گۆڕان)، ڕۆژی چاوپێكەوتن: 5/4/2019.
- سۆران عومەر (ئەندام پەرلەمان لەخولی چوارەمی پەرلەمان لەسەر لیستی كۆمەڵی ئیسلامی)، ڕۆژی چاوپێكەوتن: 21/4/2019.
- قادری حاجی عەلی (ئەندامی پێشوی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان وهەڵسوڕاو وسەركردەی پێشوی بزوتنەوەی گۆڕان)، ڕۆژی چاوپێكەوتن: 25/1/2019.
- د. محمد عەلی ئەحمەد (بەرپرسی پێشووی ژوری توێژینەوەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان)، رۆژی چاوپێكەوتن: 25/4/2019.
چوارەم: سایتی ئەلكترونی:
- عبدالعظيم جبر، ثقافة المعارضة، من الانترنيت تأريخ الزيارة 20/4/2019، على الى الرابط الآتي:
http://www.siironline.org/alabwab/akhbar_aldimocrati(15)/akhbar_aldimocrati(15)/130.htm
- پەرلەمانى كوردستان، مێژوی هەڵبژاردنی خولی یەكەم ودوەم وسێیەم وچوارەم وپێنجەمى پەرلەمانى کوردستان ، سایتی پەرلەمان بەروارەکانى سەردانکردنى 14/1/2019، 22/2/2019، 2/3/2019، 14/3/2019، 17/4/2019لەسەر ئەم بەستەرە:
http://www.perlemanikurdistan.com/Default.aspx?page=page&c=Parliament-History
- نەوشیروان موستەفا، حیزب‌و حوكم: ئەزمونی كوردستان، بڕوانە سایتی سبەی بەروارى سەردانکردنى 14/1/2019، لەسەر ئەم بەستەرە:
https://www.sbeiy.com/Dreje_nwsinakan.aspx?jimare=72
- پەیامی سبەی، برٍوانە سایتی سبەی بەروارى سەردانکردنى 2/5/2019، لەسەر ئەم بەستەرە:
https://www.sbeiy.com/about.aspx?jimare=3
- نەوشیروان مستەفا، ئێمەو ئەوان: ناكۆكیەكانمان لەسەر چین؟ برٍوانە سایتی سبەی بەروارى سەردانکردنى 20/2/2019، لەسەر ئەم بەستەرە:
https://www.sbeiy.com/Dreje_nwsinakan.aspx?jimare=76
- یاسین ساڵح، سەرچاوەی پێشوو، لا341، هەروەها سایتی پەرلەمانی كوردستان لەسەر ئەم بەستەرە:
http://www.perlemanikurdistan.com/Default.aspx?page=page&c=Parliament-History
- به‌یاننامه‌ی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ده‌رباره‌ی هه‌لومه‌رجی ئێستای کوردستان، بڕوانە سایتی سبەی لەسەر ئەم بەستەرە:
https://www.sbeiy.com/newsdetail2.aspx?jimare=33467
- 8 ساڵ بەسەر خۆپیشاندانەكانی 17ی شوبات تێدەپەڕێت، بڕوانە سایتی زێد نیوز بەروارى سەردانکردنى ٦/٢/٢٠١٩، لەسەر ئەم بەستەرە:
http://zednews.net/news.aspx?id=1457&mapid=1
- نەوشیروان مستەفا، دەسەڵات وەردەگرین نەك دەچینە دەسەڵات، 14/9/2013، بڕوانە سایتی سبەی بەروارى سەردانکردنى 25/3/2019، لەسەر ئەم بەستەرە:
https://www.sbeiy.com/Dreje.aspx?jimare=69
- پەیكەری ڕیكخراوەیی بزووتنەوەی گۆڕان، ماڵپەڕى فەڕمى گۆڕان بەروارى سەردانکردنى 20/4/2019، لەسەر ئەم بەستەرە: