كوردی
حکومەتی دەزگایی و ئۆپۆزسیۆنی هیوابەخش
هەردی مەهدی میکە
گۆڕەپانی ململانێی سیاسیی هەرێمی کوردستان، بە جۆرێک نەخشەسازیی بۆ نەکراوە یان لانی کەم وا بەبار نەهاتووە کە پێکدادانە گەرم و ساردەکانی نێو کۆمەڵگە و بواری سیاسەت لەخۆ بگرێت، هەر ئەمەش وای کردووە هەر کەس خشتی خۆی بە دەستەوە بگرێت نەک تەواوکاری یەکدی و خشت لە سەر خشت و لە هەنگاوی پاش یەکدییەوە دەستپێبکەن و بڕۆن، بەڵکو تەریب بە یەک و لە جێی خۆدا خولانەوەیان بەرهەم هێناوەتەوە، ئیدی هەر ئەمەیە کە ئەو باڵەخانە نیشتمانی و خوازراوەی سی و دوو ساڵە بە ئومێدیەوە خەونی بۆ دەبینین؛ نەسازێت و دیوارەکانی نەبینرێن.
لە گۆڕەپانی سیاسەتکردنی وڵاتانی تەندروست و مرۆڤتەوەردا، لە کۆمەڵگەکەیدا لە لایەک حکومەتی خزمەتگوزار و خاوەنپڕۆژەی نزیک و نێوەندی و دوورمەودای هەیە، ڕاست و هەڵە دەکات، چاکە و خراپەش دەکات، بە کورتی نە فریشتەیە و نە شەیتان، بە هەمان شێوە لە لاکەی دیکەشەوە خاوەنی هێزگەلێکی نیشتمانیی نەیار و سبەینێ بین و ئومێدەوار، بەڵام لەمانە گرنگتر، بوونی گۆڕەپانێکی ململانێیە کە هێڵە نیشتمانی، نەتەوەیی، سنووری، سیاسەتە گشتی و دپلۆماسی و دواجار پانتایی بەرینی چالاکییەکانی هەردوو ئاڕاستەی ئۆپۆزسیۆن و دەسەڵات لە سەری کۆکن. ئەم گۆڕەپانە خۆی دەبێتە ماشێن و مەیدانێکی ڕێکخستنی ململانێکان و گوتارە دژبەیەکەکان و بەرژەوەندییە نێوچەیی و حزبی و بگرە کەسێتییەکانیش تێیدا دەجووڵێن و مافی خۆشیانە، گرنگ ئەوەیە دواجار گەرچی ئەمانە نەیار و ئێسکشکێنی یەکیش بن، بەڵام نەریتی سیاسی و بنەماکانی گۆڕپانەکە هەژموون بە سەر کۆی گوتارە ناکۆکەکاندا دەکات و بە ئاڕاستەی تەواوکاری و لەبەرژەوەندیی ئامانجە نیشتمانییەکاندا خۆبەخۆ دەشکێنەوە و گوتارێکی (تۆ بڵێ چەترێکی نیشتمانی) بەرفراوانی گشتگیر و کۆگیر سەرجەمیان کۆ دەکاتەوە و سەرجەم لەتبوونە بەردەوام و ململانێکانی نێو کۆمەڵگە یەک دەخاتەوە و یەکێتییەک لە جیاوازییەکان بەرهەم دەهێنێت (دەکرێت دیموکرات و کۆمارییەکانی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و ڕاست و چەپ و سەوزەکانی وڵاتانی ئەسکەندەنافیاش بە نموونەی ئەو ئاڕاستە و یەک گۆڕپانە نیشتمانییە هێڵدارە؛ ڕوونکەرەوەی ئەو ڕایەی سەرەوە بێت).
پرسیارەکە ئەوەیە چی و کێ ئەم گۆڕەپانە بەرهەم دەهێنێت؟
بۆ ڕێکخستن و هێنانەدیی ئەو مەیدانە ڕێکخەرە و ئەو چەترە گشتگیرە کە هەم سنووردارە و هەم هێندەش بەرینە بۆ بەری یار و نەیار و ناکۆکییەکانیشیان کورت نابێت، سێ کۆڵەکەی پێویستن:
– حکومەتێکی دەزگاییخواز: کە تێیدا دەزگاکانی دەوڵەت بەهێز، شکۆدار، ڕەچاوکەری ڕیزبەندیی کارگێڕی و خاوەن دیدی ستراتیژی بۆ خەڵک، دیدگاکە بە جۆرێک میزان کراوە کە بردنەوە و قازانجی خەڵک خۆبەخۆ بردنەوەی خۆیشیەتی لە ڕێگای سندووقەکانی دەنگدانەوە، ئەمە واتە هەم دەزگاییبوونی حکومەت و هەم ترسان لە دۆڕان و لەدەستدانی متمانەی خەڵک، هەر هێزێک لە دەرەوەی ئەم هاوکێشەیە بوو، خەڵکیشی بەرامبەر خۆی بە تووڕەیی هێشتەوە هەر لە دەسەڵاتدا مایەوە؛ ڕوونە کە قۆرخی جومگەکانی دەسەڵاتی کردووە و لە بریی بەدەزگاییکردنی دەزگاکان و شکۆدارکردنیان، دەستی بەسەردا گرتوون. هەبوونی حکومەتدارییەک کە بنەماکەی دەزگایی بێت و سەرکردە و بەڕێوەبەرەکانی بەشێک بن لە دەزگاکان (نەك خاوەنی بن) و ماشینی بەڕێوەبردنی وڵات ، ئەوا هەڵەش بکات قابیلی چاککردنەوە و پیاچوونەوەیە و سزای گونجاوە هەر بە ڕێکارە دەزگاییەکان. گەر دەزگاییش نەبوو، ئەوا هەڵە بە هەڵە چارە دەکات و درزی نێوان خۆی و کۆمەڵگەش تا دێ فراوانتر دەکات.
– ئۆپۆزسیۆنێکی نیشتمانی: هێندەی بەرپرسیارێتیی حکومەت و دەزگای جێبەجێکار و زیاتریش، وەئەستۆی نەیارانیدایە، ئۆپۆزسیۆن لە کۆمەڵگەی تەندروستدا پێویستە خاوەنی گوتارێک بێت کە لە سەر دوو کۆڵەکە بونیاد نرابێت:
- 1. نیشتمانی بێت و زیاتر لە حکومەت موزایەدەی نیشتمانپەروەری بکات، بە جۆرێک لە سەر بنەمای نیشتمانێتی ڕەخنە بخاتە ڕوو و جەماوەر لە دژی حکومەت هان بدات، نەک بە پێچەوانەوە لە داخ و لەبەر گرێی نەگەیشتن و چارەنەکردنی هەڵەی حکومەتێک تانەوتەشەر و بۆڵە و گاڵتەکانی بە نیشتمان و نەتەوە بێت نەک بە سەرانی حکومەت. دەبێت دیدی خۆی وا بینا بکات کە خەڵک ئاوا هۆشیار بکاتەوە کە گەر دەنگ و متمانە ببەخشنە ئەم ئۆپۆزسیۆنە وەک ئەو حکومەتە نادەزگایی و نانیشتمانییە نابێت، نەک بە پێچەوانەوە دەست لە سەرجەم نیشتمان و قەوارە و شوناسەکەی بەر بدات و خەڵک بە ئاڕاستەی هەواداریی نەیارانی نیشتمان و چاوچنۆکان بەرانبەر سنوورەکانی قەواتەکەی پاڵ پێوە بنێت!
- پێویستە ئۆپۆزسیۆن هیوابەخش بێت، نەک بێهیواکەر و نائومێدکەر. ئۆپۆزسیۆنێک گەر ڕاستەقینە بێت، دەبێت وا لە خۆی بڕوانێت کە دەسەڵاتدارە، بەڵام لە سبەینێدا ئۆپۆزسیۆن خۆی دەبێت دەسەڵاتدارێکی دواخراو بێت. دەی سەرمایەی گرتنەدەستی دەسەڵات و خامی متمانەوەرگرتنی هەر ئۆپۆزسیۆنێک و سەرچاوە مرۆییەکەی بریتییە لە هاونیشتمانیان، بە تایبەت ئەوانە کە لە حکومەتەکەیان ناڕازین یان ئومێدەواری دنیایەکی باشترن، دەی ئەمە بە هیوابەخشین و نیشتمانپەروەری دەست دەخرێت نەک بە میدیا و گوتاری سیاسیی بەردەوام خەڵک بەرەو نائومێدی ئاڕاستە بکرێت، چونکە لە نائومێدیدا سێ ئەگەر لە بەردەم هاونیشتمانیدا قوت دەبێتەوە: ١. یان ناکارا (پاسیڤ)بوون، بەمەش واز لە ململانێی سیاسی دەهێنێت و دەنگدەرێک نامێنێتەوە بۆ نەیارەکانی حکومەت، ٢. یان هێندە نائومێد دەبێت پەنا دەباتە بەر هێزگەلێکی دەرەوەی قەوارە و نیشتمانەکەی کە دیسان تۆی ئۆپۆزسیۆنی نێوخۆیی پێویست نییە و دەستەیەکی بەهێزی دەوێت نەک تۆی نائومێدکەر، ٣. یاخود دواجار ئەم وڵات و نیشتمانە بۆ حکومەتێکی نادەزگایی و ئۆپۆزسیۆنێکی بێهیوا و نائومێدکەر جێ دەهێڵێت و ئیتر ئەو سەرچاوە مرۆییە دەنگدەرە متمانەبەخشە نابێتە سەرخەری ئۆپۆزسیۆنێک گەر بە نیازی گرتنەدەستی دەسەڵات بێت.
– کۆڵەکەی سێیەم، تێکەڵەیەکە لە دەسەڵاتە تەریبەکان بەو دوو کۆڵەکەیەی پێشوو: بریتین لە سەروەری و شکۆداریی دادگا، هەبوونی چینی ناوەند و سەرمایەداری نیشتمانی، کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیا، ئەمما هەریەک بە ئەرکی خۆی بەرپرسیارێتیی سەختیان لەسەر شانە و لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە شوناس و ئەرکی خۆیان لەدەست نەدەن و پیشەی خۆیان خۆش بوێت، واتە نە بەرەوسەر داردەستی حکومەت بن و نە بەرەوخوار کەڕەنای ئۆپۆزسیۆنیش بن، پارێزەری گۆڕەپانە نیشتمانییەکە و گوتارە چەترییە فراوانەکە بن کە کۆمەڵگەپارێزە و زەمینەسازی ململانێ تەندروستەکانە، نەک بەشێک بێت لە ململانێکان و کەرەستەی دەستی لایەک و هيزێک.
بە نەریتبوونی ئەم سێ کۆڵەکەیە، هەریەکە و بە شوناسی خۆی ئایندەیەکی باشتر بۆ ململانێکان دەسازێنێت و هەم چوارچێوەی نیشتمانی و گوتاری کۆکەرەوە حاکمی ململانێکان دەبێت و لە دۆڕان و بردنەوەی دەسەڵاتدار و ئۆپۆزسیۆندا کۆمەڵگە و نیشتمان و خەڵک براوەن. ململانێکان ماشێنی ئاوەدانین، نەک هەڕەشەی سەر قەوارە و کۆمەڵگە و تاکەکانی.
گۆڤاری ئایندەناسی ژمارەی شانزەیەم (16) ئازاری، 2023، ساڵی سێیەم