English
كوردی
العربية
ڕانانى ئاییندەیى ژمارە (٥) ى ساڵى٢٠٢٠
ئایندەی گفتوگۆ و ڕێککەوتنەکان: سێکوچکەی هەولێر– بەغدا–واشنتۆن: دەرفەت و کۆسپەکان
– ڕانانی ئایندەیی ژمارە (٥)
– توێژەران: د.یوسف گۆران، د.ئومێد رفیق فتاح، د.عابد خالد رسول، د.هەردى مهدى میکە
– سلێمانى – هەرێمى کوردستان
– حوزەیران ٢٠٢٠
پێرستى تەوەرەکان
تەوەری یەکەم: ئایندەى ڕێککەوتنی هەولێر- بەغدا
تەوەری دووەم: گفتوگۆكانى عێراق – ئه‌مريكا
سەرەتا
سێ لایەنی کوردستانی، عێراقی و ئەمریکی ماوەیەکە لە مشتومڕی داڕشتنەوەی پەیوەندی و ڕێککەوتن و دابەشکردنەوەی نوێی ڕۆڵن لە عێراق و ناوچەکەدا، هەر بەم مەبەستەشەوە، چەند مانگێکە لەسەر دوو ئاست ناوچەکە دەستپێکی دوو گەڕی نوێی گفتوگۆ (هەولێر-بەغدا) و دانوستاندن(بەغدا-واشنتۆن) بە خۆوە دەبینێت، لە ئەگەری سەرگرتن و سەرنەگرتنی ئەم ڕێککەوتن و دانوستاندانەدا، جێکەوتە و کاردانەوەی ناوچەیی و هەرێمی و بگرە نێودەوڵەتیش لە ڕووی سیاسیی، سەربازی و ئابووریی درووستدەکەن. تێگەیشتن لەو دۆخ و قەیرانانەی کە ڕووبەڕووی عیراق و هەرێمی کوردستان بووەتەوە زیاتر دەخوازێت کە شرۆڤە و ڕەهەندەکانی ڕێککەتننامەکانی هەم هەولێر-بەغدا و هەم بەغدا-واشنتۆن بخرێنە ژێر وردبینەوە، ڕاستە دوو دۆسێی جیاوازن و دابڕاو لەیەک دێنە بەرچاو، بەڵام لە ناوەڕۆک و هۆکار و دەرئەنجامەکانییەوە پێکەوەگرێدراوون، لە هەر بارێکدا بێت زیاتر لە هەر لایەک کاریگەری جێپەنجەی لەسەر سیاسەتڕێژیی حکومەتەکانی هەولێر و بەغدا و گوزەرانی هاوڵاتیانی کوردستان و عێراق جێدەهێڵێت.
ڕانانی ئەم ژمارەیە بەدواداچوون و شرۆڤەی ڕەهەندەکان، کۆسپەکان، دەرفەت و سیناریۆ ئایندەییەکانی هەردوو ڕێکەوتنی هەولێر-بەغدا و دانوستاندنی بەغدا-واشنتۆنی خستووەتەبەرباس.
تەوەری یەکەم: ئایندەى ڕێککەوتنی هەولێر- بەغدا
– سروشتى ناکۆکییەکانى هەولێر و بەغدا:
ململانێ و ڕوودانى ناکۆکى نێوان حکومەتی فیدراڵی و هەرێمەکان، لە هەر دەوڵەتێکی فیدراڵیدا ئاساییى وتاڕادەیەکیش سروشتییە، لە وڵاتێکى وەک عێراقیشدا کە پرۆسەى گواستنەوەى لە فۆڕمى دەوڵەتێکى یونیتارى دەسەڵاتخواز و ناوەندگیرەوە بۆ فۆڕمى دەوڵەتێکى فیدراڵى ناناوەندى، تەنها پانزە ساڵى تێپەڕاندووە، ئاساییترە. ئەوەى ناسروشتییە ئەوەیە زۆربەى ئەو دۆسێیانەى جێى ناکۆکى هەردوولایە بەردەوام بە هەڵپەسێردراوى و بێچارەسەر ماونەتەوە، ئەمەش تایبەتمەندى سەرەکى ناکۆکیەکانى نێوان حکومەتەکانی عێراق و هەرێمى کوردستانە، هەر لە پەسەندکردنى دەستورى فیدراڵى ساڵى ٢٠٠٥ ەوە تا هەنوکە، تا ئێستا چەندین دۆسیە کە جێی ناکۆکییەکانی نێوانیانە بێچارەسەر ماونەتەوە، لەوانەش دۆسێکانی: نەوت و گاز، ناوچە جێناکۆکەکان، سیستمی بەرگری هەردوولا و شایستە داراییەکان و پشکی هەرێم لە بودجەی گشتیدا.
لە وڵاتانى فیدراڵیدا ئامرازى هەمەجۆر بۆ یەکاڵاکردنەوە و یەکلاکردنەوەى ناکۆکییەکانى حکومەتى فیدراڵ و هەرێمەکان دانراوە، وەک: هەماهەنگیکردن لە ڕێگەى ئەنجومەنى فیدراڵییەوە (ژوورى دووەمى پەرلەمان)، هەموارکردنى دﻩﺳﺘﻮورى فیدراڵى، پەنابردن بۆ دادﮔﺎى فیدراڵى، ئەنجامدانى گفتوگۆ و ڕێککەوتنى ﺳﻴﺎسى، پشتبەستن بە گشتپرسی و هەڵبژاردن، یاخود لە کۆتا چارەسەریشدا پەنابردن بۆ ڕاگەیاندنی باری نائاسایی (الطوارئ) و داواکردنی سەربەخۆیی و جیابوونەوە. بەڵام ئەوەى جێى نیگەرانییە زۆربەى ئەم ئامرازانە لە ئاست یەکلاکردنەوى کێشەکانى نێوان هەرێمى کوردستان و حکومەتى ناوەندى عێراقدا ناکاران یان پەکخراون، جگە لە ئامرازى گفتوگۆ و ڕێککەوتن، کە تا ئێستا چەندین گەڕی گفتوگۆ بەڕێوەچووە و هیچ گەڕێکیشیان نەگەشتووەتە چارەسەری ڕیشەیی و کۆتایی، دواهەمینیان لە سەروەختى پێکهێنانى حکومەتێکى نوێ(کازمی) لەسەر دۆسییەى خەرجکردنى بەشێک لە موچەى فەرمانبەرانى هەرێم دەستی پێکردووە و هێشتا بەردەوەوامە.
– تەوەرەکانى گفتوگۆى هەنووکەیی هەولێر و بەغدا:
هەرچەندە ڕیشەى ئەم ناکۆکییانەى ئێستا، کە تایبەتە بە دۆسیەی خەرجکردنى بەشێک لە مووچەى فەرمانبەرانى هەرێم، وەک سەرجەم دۆسیە جێناکۆکەکانی ترى نێوانیان کۆنە، بەڵام پەرەسەندنی ناکۆکیەکانی ئەمجارە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاى ٢٠٢٠، کاتێک حکومەتى هەرێمى کوردستان واى نیشاندا کە ناتوانێت بەو ڕێککەوتنەى لەگەڵ حکومەتى ناوەندى هەیەتى پابەندبێت کە تایبەتە بە ڕۆژانە ڕادەستکردنى بڕى ٢٥٠ هەزار بەرمیل نەوتى هەرێم بە کۆمپانیاى نەوتى نیشتمانى (سۆمۆ)، بەرامبەر بە خەرجکردنى بەشێک لە موچەى فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان لە بودجەى گشتى عێراق. لەم نێوەندەشدا پاساوی سەرەکی حکومەتى هەرێم ئەوەیە کە بەغداد له ٢٠١٤ تا ٢٠١٨ بەشە بودجەی نه‌ناردوه بۆیه هه‌رێم قه‌رزی كردوه وئەو پارەیەشی ٢٠١٩ ناردوویەتی بەشی موچەى فەرمانبەرانى هەرێمى نەکردووە، هاوکات حکومەتى هەرێم بە نافەرمی ئەوەی خستووەتەڕوو کە عێراق نزیکەى ٤٠٠ ملیار دۆلار قەرزارى هەرێمە، زۆربەشى بریتیە لە قەرەبووى ئەو زیانانەى لەسەر دەستى ڕژێمەکانى پێشووى عێراق لە ١٩٦٣ تا ٢٠٠٣ بە کوردستان گەیەنراوون، هەر لە قوربانیی مرۆییەوە تا زیانى ماڵى و ژینگەیی و پەکخستنى ژێرخانى ئابووریى، لەگەڵ خەرجى لەخۆگرتنى ئاوارەکانى جەنگى داعش لە ٢٠١٤ تا ٢٠١٩، هەروەها خەرجى دابینکردنى سوتەمەنى بۆ وەبەرهێنانى کارەبای کەرکوک لە ٢٠١١ تا ٢٠٢٠، ئەمە وێڕاى قەرز و قەرەبووى موچەى بڕاوى ساڵانى ڕابردووى فەرمانبەرانى هەرێم. لەبەرامبەرشیدا زۆرێک لە لایەنە سیاسییەکانى عێراق دەڵێن هەرێم ساڵانە ڕێژەیەکى بەرچاو (١٢% – ١٣%) لە بودجە گشتى عێراق دەبات، بەبێ ئەوەى هیچ پابەندییەکى داراییى لەبەرامبەر عێراقدا بگرێتە ئەستۆ و ڕۆژانە بەبێ ڕەزامەندى حکومەتى ناوەندى زیاتر لە ٤٠٠ هەزار بەرمیل نەوت لەڕێگاى تورکیاوە هەناردەى دەرەوە دەکات، ئەمە وێڕاى ئەوەى هەندێک لایەنى عێراقى داوا دەکەن هەرێم ناچار بکرێت بە بژاردنى ئەو زیانانەى بە ئابورى عێراقى گەیاندووە، کە لێکۆڵینەوەکانى دەستەى نەزاهە بە نزیکەی ١٢٨ ملیار دۆلار خەمڵاندوویەیانە!
ئەم پێداگریانەى هەردوولا بزوێنەرى ناکۆکیەکانى ئەم شەشە مانگەى ڕابردووى ئەم ساڵ بوون، کە تاڕادەیەک بۆ موچەخۆران و خەڵکى هەرێمى کوردستان کە تەنها موچەى یەک مانگی ئەم ساڵیان پێدراوە نائومێدکەربووە. هەرچەند لەگەڵ توندبوونەوەى هەر جارێکى ناکۆکییەکانیشدا هیچ کام لە هەولێر و بەغدا دەستبەردارى گفتوگۆ نەبوون، بەتایبەت لەدواى پێکهێنانى حکومەتێکى نوێ لە عێراق، مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران، ئامادەیى ئەنجامدانى گفتوگۆ و ڕێککەوتن لەسەر کێشەکانی عێراق لەگەڵ هەرێمى کوردستان دەربڕیوە، لەبەرامبەریشدا هەولێر ئامادەیی ڕادەستکردنی ئەو بڕەى دەربڕیوە کە پێشتر بەغدا داوای دەکرد (٢٥٠هەزاربەرمیل).
بۆیە لە ڕوانگەى کوردەوە ئامانج لە گفتوگۆکانى ئەم جارە لەلایەک بۆ جێگیرکردنى پشکى هەرێمە لە بودجەى گشتى ٢٠٢٠، بەهەمان شێوەى بودجەى ٢٠١٩، لەلایەکیترەوە بۆ زامنکردنى بەردەوام پابەندبوونى حکومەتى فیدراڵەوە بە خەرجکردنى ئەو بەشە لە موچەى فەرمانبەرانى هەرێم کە لەسەرى ڕێکدەکەون. بەڵام لەڕوانگەى حکومەتى بەغداوە ئامانج لە گفتوگۆکانى ئەم جارە بریتیە لە ناچارکردنى هەولێر بە ڕادەستکردنى ئەو بڕە نەوتەى لە ساڵى ڕابردووەوە لە ئەستۆیەتى و تا ئیستا هیچى بە کۆمپانیای سۆمۆ نەسپاردووە، ئەمەش پێویستە بەر لەئیمزاکردنى هەر ڕێککەوتنێکى نوێ لەگەڵ هەرێم جێبەجێبکرێت. هەروەها لەسایەى گرێدانى هەر ڕێککەوتنێکى نوێدا، پێویستە هەرێم پابەند بکرێت بە ڕادەستکردنى کۆى ئەوداهاتانەى لە فرۆشتنى نەوت دەستى دەکەوێت لەپاڵ بەشکردنی داهاتى گومرگ و خاڵە سنورییەکان لەگەڵ ناوەند، ئەمەش بەرامبەر هەر بەشە بودجەیەک دەبێت کە هەرێم لە بودجەى گشتی وەریبگرێت.
ئەگەرچى ڕێککەوتنى ئەمجارەى هەولێر بەغدا دەرفەتى زۆرى بۆ هەردوولا تێدایە، بەڵام لە سایەى ئەو قەیرانە ئابوورییەدا کە هەردوولا دووچارى بوون، وەک لێکەوتەیەکى سەرەکى داڕمانى نرخى نەوت لە بازاڕەکانى جیهاندا، بەهۆى بڵاوبوونەوەوى پەتاى کۆرۆنا، پێناچیت گەیشتن بە ڕێککەوتنێک کە هەردوولا قایل بکات ئاسان بێت.
– دەرفەتەکانی ڕێککەوتنی هەولێر وبەغدا:
هەرچەندە دۆخی ئابووریی هیچ لایەک هاوکار نییە تا ساڕێژی برینە سیاسییەکانی نێوانیان بکات، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەندین دەرفەت هەیە کە هەردوولا لەسەر گفتوگۆکردن خوازیار دەکات:
دەرفەتەکان بۆ حکومەتى هەرێم بریتین لە:
١- قەیرانی ئابووریی و خاویی و کەمی کاریگەریی هەنگاوەکانی چاکسازی؛ وایکردووە هەولێر پێویستی ڕاستەوخۆی بە باربوویەکی دارایی خێرایە بۆ تێپەڕاندنی ئەو قەیرانەی کە لێکەوتەی سیاسیی وکۆمەڵایەتی جێهێشتووە و دەزگاکانی حکومەتی لە ڕووی متمانەوە بە هاووڵاتییانەوە لاوازکردووە.
٢- ناکارایى کابینەی حکومەتی هەرێمی کوردستان؛ کە ڕووی لاوازی حزبە بەشدارەکانییەتی و هاوکار نین لە هەنگاونان بۆ چاکسازیی و پشتیوانی لە حکومەت و نه‌بوونی نه‌خشه‌ڕێگایه‌كی نیشتمانیی گشتگیر بۆ چاكسازی كه په‌سه‌ندكراوی حكومه‌ت و حزبه‌كانی بێت، لەسایەى ئەمەشدا حکومەتى هەرێم پێویستییەکی خێرای بە پشتیوانی سیاسیی حکومەتی فیدراڵە.
٣- دۆخی هەرێمایەتی؛ هەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆیە لەسەر هەرێمی کوردستان و لە هەرکات زیاتر هەرێم پێویستی بە دەستووری عێراق و پابەندییەتی بەوەوە، ئەمەش بە تەنها لە ڕێی نزیکبوونەوە لە بەغدا دەکرێت و ئەم هەنگاوە دەتوانێت بەشێک بێت لە ساردکردنەوەی ئەو هەڕەشانەی کە لە ئێستادا تورکیا و ئێران لەسەر هەرێمی کوردستان (بە هەماهەنگی) دروستیان کردووە.
٤- دانانی بناغەیەک بۆ هەنگاونان بەرەو ڕێککەوتن لەسەر دۆسیە و کێشە هەڵپەسێردراوەکانیتری له‌گه‌ڵ عێڕاق، بەتایبەت چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی ناوچه جێناكۆكه‌كان.
دەرفەتەکان بۆ حکومەتى عێراق بریتین لە:
١- دۆخى ململانێ سیاسییەکانی عێراق و هەژموونی میلیشیاکانی عێراق؛ کە لە سایەیدا کابینەی نوێی عێراق و خودی مستەفا کازمی پێویستی بە پشتیوانیی سیاسیی و ئاسایشییی حکومەتی هەرێمە، هەردوولا بۆ جێبەجێکردنی پرۆسەی چاکسازی و ڕزگاربوونیان لە گەندەڵی کەڵەکەبوو، پشتیوانی وهەماهەنگییان پێویستە، لانیکەم بۆ ئەوەی بتوانن ئەولەویەتی کاریان پەرە پێبدەن نەک بپەرژێنە سەر ململانێ و جەنگە لاوەکییەکان.
٢- دۆخی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی و هەڕەشەکانی سەر سەروەریی سیاسیی حکومەتی عێراق، بەتایبەت لەلایەن تورکیا و ئێرانەوە، ئەوە دەخوازێت بەغدا لەگەڵ هەولێردا بە ئەجێندایەکی سیاسیی هاوبەش کاربکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دۆخی هەرێمایەتی و بەرەنگاربوونەوەی هەڕەشە هاوبەشەکانی سەر عێراق.
٣- دۆسێی تیرۆر وسەرهەڵدانەوەی لە ناوچە دابڕێنراوەکان، بە ئەزموون بۆ حکومەتی بەغدا سەلمێنراوە کە بەبێ هێزی هاوبەش و بەبێ پشتیوانی پێشمەرگە و دەزگاکانى بەرگریی هەرێمی کوردستان کۆنترۆڵکردنی ئاسان نییە، بۆیە خواستی ئاسایشیی عێراق هەماهەنگی نێوان هەولێر وبەغدای دەوێت.
٤- رۆیشتی كازمی له‌گه‌ڵ شه‌پۆلی دژه هه‌رێم كه ئێستا له ناوخۆی عێڕاق و وڵاته دراوسێكان په‌ره‌ی سه‌ندوه، بەمەبەستی لاوازكردن و سنورداركردنی پێگه‌ی ستراتیجی هه‌رێمی کوردستان له ناوچه‌كه وعێڕاق.
– کۆسپەکانی ڕێککەوتنی هەولێر و بەغدا:
سەبارەت بە کۆسپەکان لەسەر ئاستی عێراق، پەتای جیهانگری کۆرۆنا، دۆخی ئاسایشیی عێراق، دەستێوەردانی وڵاتانی هەرێمایەتی و جیهانی لە سەرووی هەموویانەوە ئێران و ئەمریکا، ململانێ نێوخۆییە توندەکان، گەندەڵی، شکستی بەڕێوەبردن و کەمی خزمەتگوزاییەکان، پێکەوە یەک پاکێجی کۆگیری ئەو کێشانەن کە ڕووبەڕوی بەغدا بوونەتەوە، چارەسەری هەریەک لەمانە نەک کاتی دەوێت بەڵکو سازان و چاکسازییەکی ڕیشەیی دەوێت کە لە توانای کابینەی ئێستا و ئەجێندای کردەیی حزبەکان بەدەرە.
بەڵام لە ئێستادا ئەولەوییەتی کاری حکومەتی بەغدا، بەر لەوەی ئاسایشی، سەروەریی و سیاسی بێت، زۆرتر ڕووبەڕووبوونەوەیەتی بەرامبەر قەیرانی قوڵی ئابووری، کورتهێنانی ئابووری عێراق دەرخەری ئەو دۆخە ناهەمووارەیە کە دەستکورتی حکومەتی عێراق نمایش دەکات و مانۆڕ و مامەڵە سیاسییەکانیشی لەگەڵ هەولێر زۆر سنووردارتر لە جاران دەکات، گەر لە کابینەکانی پێشوودا ئەجێندای سیاسی و ململانێی دەسەڵات و پێکهێنەرەکانی حکومەتی عێراقی ڕێگر بووبن لە گەیشتنە چارەسەریی ڕیشەیی کێشە هەڵواسراوەکانی نێوان هەرێم و دەسەڵاتی سیاسیی لە عێراق، گەر بڕینی مووچە وشایستە داراییەکانی هەرێم لە ساڵی ٢٠١٤دا لەلایەن حکومەتی بەغداوە، لەسەر بنەمای کەمکردنەوەی هەژموونی سیاسیی هەولێر بووبێت و دەستبەستنی بووبێت لە جووڵەی سیاسییدا لەڕێی فشاری ئابوورییەوە، ئەوا ئەمجارە حکومەتی عێراق بەر لە هەرشتێک دەستکوورتییە ئابوورییەکەی پاڵپێوەنەرییەتی بۆ ساردی لەگەڵ هەرێم و دابیننەکردنی شایستە داراییەکانی.
گەر بڕوانرێتە کورتهێنانەکانی ئەم ساڵانەی دوایی عێراق ڕەنگە ئەم وێنایە ڕوونتر بخاتەڕوو:
بەشێکی کێشەی ئابووریی عێراق دەگەڕێتەوە بۆ ماوەی قەیرانیی دارایی نێوان ٢٠١٤ تا ٢٠١٧ کە بە هۆی دابەزینی نرخی نەوت و کورتهێنانەکانییەوە، بەغدا بۆ دابینکردنی مووچە و خەرجییەکانی زیاتر لە ٣٥ ترلیۆن دیناری نێوخۆیی و١٢ ملیاری دەرەکی قەرز کردووە. هەروەها کێشەیەکی دیکەی عێراق دەسکاریکردنی یەدەگی نەختینیەیەتی، کە زیاتر لە ٣٠ ملیار دۆلاری لە یەدەگی دراوی بیانی بۆ هاوسەنگڕاگرتنی نرخی دینار ڕاکێشاوە.
بەڵام سەرەتا کوشندەکانی قەیرانی ئابووریی عێراق لە ساڵی ٢٠١٧دا نیشانەکانی بەڕوونی دەرکەوت، چونکە لەوساڵەدا جەنگی داعش بەرەو کۆتایی ڕۆشت و خەرجی و تێچوونەکانی بە ٨٨ ملیار دۆلار خەمڵێنرا، حکومەتی عێراق پاش دەستخستنەوەی شارە پاککراوەکان لە دەستی تیرۆریستان، بەسەر وێرانەکی تەواودا کەوت، هەر لەبەر ئەوەش بوو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی داوای بووژاندنەوەی ئابووریی عێراقی کرد لە سێ ڕووەوە: بوژاندنەوە لەڕێی مینحەی دارایی، کۆمەکی دارایی لە پێناو بوژانەوەی کەشیی ئابووریی هەروەها بوژاندنەوەی وەبەرهێنانی عێراق. خودی کۆنگرەی کوەیتیش ئامانجی سەرەکی دەستخستنی باربوویەکی سەدملیاردۆلاری بۆ عێراق بوو، بەڵام لە پێکانی ئامانجەکەیدا شکستی هێنا ویەک لەسەر سێی ئەو بڕەش دەستنەخست.
کێشەکانی زۆری مووچەخۆر و ئەو هاوڵاتیانەی بە جۆرێک مووچەوەرگری حکومەتن، کێشەیەکی بنجی بۆ سەرڕێژی خەرجی و لێڕۆیشتنی دارایی عێراق سازکردووە، بە گوێرەی هەندێک ئاماری بەردەست تا ساڵی ٢٠١٦ نزیکەی ٩.٤٠٠.٠٠٠ کەس، پارە و موچە و منحە لە خەزینەی دەوڵەت وەرگرتووە، ئەمە سەرەڕای دامەزراندن و گرێبەستە نوێکانی ئەم ساڵانەی پاشتر. کە بە بەراورد بە دانیشتووانی عێراق ڕێژەیەکی زیاد لە پێویستە و بەرخۆرییەکی کوشندەی لەسەر خەزێنەی داهاتی عێراق سازکردووە.
لەبارەی کورتهێنانی بوودجەی ساڵی ٢٠٢٠یشەوە، بانکی نێودەوڵەتی پێشبینی پووکانەوەی ئابووریی بە ڕێژەیەکی بەرز کردووە و کورتهێنانی عێراقیشی بە ٢٩٪ خەمڵاندووە. بە گوێرەی هەندێک ڕاپۆرتی ئابووریش، ئاماژە بەوە کراوە، لە بودجەی ٢٠٢٠دا کورتهێنانی بودجەی عیراق خۆی نزیک دەکاتەوە لە ٤٨ ملیار دۆلار، لە کاتێکدا لە بودجەی ساڵی ٢٠١٩دا کورتهێنانەکە تەنها ٢٣ملیار دۆلار بوو.
سەرەڕای ئەوانەش گەندەڵی، خەرجی میلیشیاکان، دۆسێی هەدەردانەکانی نەوت، کۆنترۆڵنەکردنی گومرگەکانی و هەژموونی میلیشیا و تاقمە سیاسییە هەژمووندارەکان، هێندەی تر، دەستوباڵی عێراقی بەستووە، گەر چاکسازییەکی کۆگیر نەبێت کە هەم سیاسەت وئابووریش پێکەوە بگرێتەوە چارەسەر نابێت و تەنها سرەواندنی ئازارەکەیە و لێڕۆیشتنی دارایی دادەپۆشێت.
لەبەر ئەوە دەردەکەوێت گەر ساڵانی پێشتر هۆکاریی سیاسیی خاڵی سەرەکی ناکۆکی نێوان هەولێر و بەغدا بووبێت، ئەوا پاش قەیرانی ئابووریی نوێ و لێکەوتەکانی ئابووریی پاش کۆرۆرنا، زیاتر هۆکارەکە ئابوورییە وقەیرانێکی ڕاستەقینە ساڵانێکە یەخەی بەغدای گرتووە و بۆیە ئێستا دۆخی ئابووریی عێراق هاوکار نییە بۆ کەمڕەنگکردنەوەی ململانێ سیاسی و شوناسیییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا.
هەرچی سەبارەت بە کۆسپەکانە لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، بە پلەی یەکەم ململانێی نێوان حزبە کوردییەکانە، نەبونی یەکڕاییە لەسەر چۆنێتى چارەسەرکردنى ناکۆکییەکان، هەروەها دابەشبوونی نێوخۆیی حیزبەکان و ململانێی باڵەکانیانە، ئەمە وێڕای قەرزاری و باپەندییە زۆرەکانی هەرێم بەرامبەر کۆمپانیا بیانییەکان، لاوازی هەرێم لە ڕووی نەبوونی زانیاری و ڕوونکاریی(شەفافیەت) لەسەر بڕی ڕاستەقینەی داهات و توانا ئابوورییەکانی خۆی، لەپاڵ نەبونی متمانە بە بەغدا و چارەسەرنەكردنی كێشە دەستورییەكانی تری لەگەڵ هەرێم.
– سیناریۆکانى ڕێککەوتنى هەرێم و بەغدا:
دەشێت لەسایەى ئەو دەرفەت و کۆسپانەى ئاماژەیان بۆکرا سێ سیناریۆ پێشبینى بکرێت:
١- مانەوەى ناکۆکییەکان وەک خۆیان، وێڕاى ئەنجامدانى گفتۆگۆى پچڕپچڕ بەبێ گەیشتن بە ڕێککەوتنێکى گشتگیرى یەکلاکەرەوە، بەشێوەیەک هەرکاتێک هەلى بەهێزبوونەوە بۆ هەلایەک ڕەخسا دەستبەردارى پشتیوانییەکانى ئەویتر ببێت، بە تایبەت کە هەندێک لایەنى هەرێم نایشارنەوە کە پشکە داراییەکانى بەغدا بۆ هەولێر وەک هەلێکى پراگماتى و تاکتیکى دەزانێت، نەک ئامانجێکى ستراتیژى.
٢- سەرکەوتنى گفتوگۆکان و گەیشتن بە ڕێککەوتنێکى یەکلاکەرەوە، بەتایبەت لەسایەى ئەو دەرفەتانەى بۆ هەردوولا ئاماژەیان بۆ کرا، بەڵام بەمەرجى هەبوونى ئیرادەیەکى ڕاستەقینە لەلاى هەردوولا، بەشێوەیەک هەریەکە وەک هاوبەشێکى هەمیشەیى، لەچوارچێوەى عێراقێکى فیدراڵدا کە تاکە چارەیە بۆ ئایندەى پێکەوەژیانیان، بڕواننە یەکتر.
٣- شکستخواردنى ڕێککەوتنەکان و قوڵبوونەوەى زیاترى ناکۆکییەکان، لەسایەى ئەو ڕێگرییە خودییانەی لای هەردوولا هەن، بەتایبەت کە قەیرانى ئابورى زیاتر هەرێم دەستەوستان بکات لە پابەندبوون بە هەر مەرجێکى نوێى ڕێککەوتن، لە پاڵ بەردەوامبوونى قەیرانى ئابوورى عێراق ومل نەدان بۆ چیدى هاوکاریکردنى دارایى هەرێم، وەک دەرفەتێک بۆ کەمکردنەوەى ئەرکە داراییەکانى سەرشانى حکومەتى ناوەندى خۆى.
تەوەری دووەم: گفتوگۆكانى عێراق – ئه‌مريكا
– سروشتی پەیوەندییەكانى عێراق – ئه‌مريكا:
په‌يوه‌ندييه‌كانى ئه‌مريكا و عێراق به‌هۆى كۆمه‌ڵێك فاكته‌ره‌وه به‌رده‌وام ئاڵۆزى و هەوراز و نشێوی بە خۆوە دیووە، ڕاسته ئه‌م په‌يوه‌ندييانه له‌سه‌ر بنه‌ماى دوو ڕێكه‌وتنامه‌ى ستراتيژى و ئاسايش دامه‌زراون، ڕێكه‌وتنى يه‌كه‌ميان كه به <سۆفا> ناسراوه تايبه‌ته به كشانه‌وه‌ى هێزه‌كانى ئه‌مريكا تا ساڵى ٢٠١١، ئه‌ويترييان ڕێكه‌وتنى <چوارچێوه‌ى ستراتيژيي>ە، كه له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و ياداشتانه دامه‌زراوه كه پێشكه‌ش به ئه‌نجومه‌نى ئاسايشى نێو ده‌وڵه‌تى له ٢٥/٦/٢٠١٤دا كراوه، هه‌روه‌ها ياداشتى دووه‌م له ٢٠/٩/٢٠١٤، له‌به‌رئه‌وه‌ى هه‌ردوولا به تايبه‌تى دواى گرژييه‌كانى نێوان ئه‌مريكا و ئێران و ئه‌و بڕياره‌ى له مانگى٥/٢/٢٠١٠ تايبه‌ت به نه‌خشه‌ى كشانه‌وه‌ى هێزه‌كانى ئه‌مريكا له عێراق ده‌رچوو. پاش كوژرانى قاسم سوله‌يمانى له به‌غدا، هه‌ردوولا بۆ دياريكردنى چوارچێوه‌يه‌كى ڕونتر و ياسايى تر، گفتوگۆكانيان له ١١ى حوزيرانى ٢٠٢٠ ده‌ست پێكردوه، به ئامانجى گه‌يشتن به‌ڕێكه‌وتنێكى فره‌ڕه‌هه‌ند كه چەند دۆسێیەک له خۆبگرێت، به‌ڵام له ڕاستيدا دۆسيه‌ى ئاسايش بابه‌تى له پێشينه‌ى گفتوگۆكانە.
– ته‌وه‌ره‌كانى گفتوگۆى عێراق – ئه‌مريكا:
ئه‌وه‌ى كه له نه‌خشه‌ڕێگه‌ى ته‌وه‌ره‌كانى گفتوگۆكان و راگه‌يه‌نراوه‌كه‌ى يه‌كه‌م دانيشتنى هه‌ردوو لايه‌نى شاندى دانوستانكارو وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى عێراقدا هاتوه ، گفتوگۆكان له‌سه‌ر چوار ته‌وه‌رى سه‌ره‌كى ده‌بن:
ته‌وه‌رى سياسى: گفتوگۆكان له‌سه‌ر بابه‌تى پشتگيرى حكومه‌تى نوێى و چاكسازى سياسى و ڕێزگرتن له سه‌روه‌رى عێراق چڕ ده‌بێته‌وه
ته‌وه‌رى ئاسايش: ئه‌م ته‌وه‌ره ته‌وه‌رێكى سه‌ره‌كييه له گفتوگۆكان و ، به پێى هه‌ندێك بيرو ڕا ناوه‌ڕكى گفتوگۆكان و ئامانجه بنه‌ڕه‌تيه‌كه بۆ گه‌يشتنه به ڕێكه‌وتنێكى ته‌واو له‌سه‌ر ته‌وه‌رى ئاسايش، له دواى گرژى و ئاڵۆزى په‌يوه‌ندييه‌كانى عێراق و هه‌ندێك له هێزه‌كانى حه‌شدى شه‌عبى به تايبه‌تى دواى به ئامانج گرتنى قاسمى سوله‌يمانى و ئه‌بو مه‌هدى موهه‌نديس ، ژماره‌ى هێزه‌كانى ئه‌مريكا له عێراق به‌رزبوه‌وه بۆ ٥٦٠٠ سه‌ربازو ، ئه‌مريكا به‌هۆى مه‌ترسى له‌سه‌ر بنكه سه‌ربازييه‌كانى چوار بنكه‌ى سه‌ربازى راده‌ستى هێزه‌كانى عێراق كرده‌وه، ئه‌وه‌ش له به‌ر بونى مه‌ترسى هێرشى چه‌كدارى و پاراستنى هێزه‌كانيان،هه‌وه‌ها چۆنێتى ڕێكخستنه‌وه‌ى ڕاهێنانى هێزه‌كانى عێراق و مه‌ترسيه‌كانى داعش به تايبه‌تى دواى سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ى مه‌ترسيه‌كانى له ناوچه جياجياكانى عێراق ، هه‌روه‌ها ته‌وه‌رى مانه‌وه‌ى چه‌ك له ده‌ستى ده‌وڵه‌ت و ڕێكخستنه‌وه‌ى هێزه ميليشياكان له چوارچێوه‌ى سيستمى به‌رگرى عێراق و ته‌وه‌رى فرۆشتنى چه‌ك و بيركردنه‌وه‌ى له دانانى سيستمى به‌رگرى له عێراق و دانانى نه‌خشه‌يه‌ك بۆ مانه‌وه‌ى هێزه‌كانى ئه‌مريكا له بنكه سه‌ربازييه‌كان.
ته‌وه‌رى ئابورى و وزه: ئه‌م ته‌وه‌ره زياتر بابه‌تى ئه‌و قه‌يرانه ئابورييه ده‌گرێته‌وه كه ئێستا عێراق پيا تێئه‌په‌ڕێت به تايبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى نرخى نه‌وت له بازاره‌كانى جيهاندا دابه‌زينى به‌خۆوه بينى به هۆى بڵاوبوونه‌وه‌ى په‌تاى كۆڤيد 19، هه‌روه‌ها بابه‌تى ريفۆرمى ئابوورى و پشت نه‌به‌ستنى عێراق ته‌نها به‌يه‌ك ده‌روازه‌ى ئابووریى و كرانه‌وه‌ى عێراق به ڕووى وڵاتانىتر، به‌تايبه‌تى كاراكردنى په‌يوه‌ندييه ئابورييه‌كانى عێراق له ڕووى گازى سروشتى لەگەڵ سعودييەدا.
ته‌وه‌رى كلتورى: ناوه‌ڕۆكى ئه‌م ته‌وه‌ره زياتر په‌ره‌پێدانى په‌يوه‌ندى زانكۆكانى عێراق و گه‌رانه‌وه‌ى ئه‌رشيفى سياسى به‌عس و ئه‌و پارچه شوينه‌وارييانه ده‌گرێته‌وه‌ى كه له‌دواى داگيركردنى عێراق له ئه‌مريكان و عێراق داواى ده‌كاته‌وه.
– ئامانجى گفتوگۆكانى عێراق – ئه‌مريكا
ئامانجى سه‌ره‌كى ئه‌م گفتوگۆيانه گه‌يشتن و زه‌مينه‌سازييه به ڕێكه‌وتنێكى گشتكير بۆئه‌وه‌ى پابه‌ندیەكى جێگيرى دوولايه‌ن دروستبكات و هه‌موو ته‌وه‌ره‌كان به‌ڕوونى ڕاڤه بكرێن و جێگه‌ى مشتومڕ نه‌بێت، وه‌ك له ئێستادا هه‌يه، بێگومان هه‌ردوولا ئامانجى تايبه‌ت به خۆيان هه‌يه، به‌ڵام لێره‌دا گرنگترين ئه‌و ئامانجانه دياريده‌كه‌ين كه هاوبه‌شن:
يه‌كه‌م: ئامانجى سياسى
بۆ هه‌ردوولا حكومه‌تێكى به‌هێز و خاوه‌ن سه‌روه‌رى دوور له ده‌ستێوه‌ردانى هه‌رێمیى خاڵى هاوبه‌شیانه، به تايبه‌ت بۆ عێراق ئامانجێكى سه‌ره‌كيه كه له ئێستادا عێراق بووەتە گۆڕه‌پانى يه‌كلايكردنه‌وه‌ى ململانێ هه‌رێمى و نێوده‌وڵه‌تيی، ره‌نگه ئه‌م ڕێكه‌وتنه ده‌روازه‌يه‌ك بێت بۆ ئه‌وه‌ى داواى ڕێكه‌وتنى هاوشێوه له ئێران و توركيا بكات، تا سنورێك بۆ ده‌ستێوه‌ردانه‌كانيان له كارووبارى سياسى و ئاسايى عێراق وه‌ربده‌ن، به‌مه‌ستى ڕێگرتن له ده‌ستێوه‌ردانى ئێران، ئه‌مريكا ده‌يه‌وێت ده‌ستى ڕوسيا و چينیش له عێراق دووربخاته‌وه، به تايبه‌ت چين، كه‌زۆر چاويان له‌سه‌ر قايمكردنى پێگه‌ى خۆيانه له سوريا و عێراق، هه‌روه‌ها بۆ هه‌ردولا گرنگه زه‌مينه‌سازى بكه‌ن له‌وه‌ى عێراق به‌ره‌و هه‌ڵبژاردنى خاوێن و دوور له ده‌ستێوه‌ردان هه‌نگاو بنێت.
دووه‌م: ئامانجى ئاسايش و سه‌ربازى
پێگه‌ى جيۆپۆله‌تيكى عێراق وه‌كو دڵى ئاسايشى ناوچه‌كه‌يه به تايبه‌تى بۆ ئێران، سعوديه، ئيسرائيل و توركيا، بۆيه عێراق ده‌توانێت مه‌ترسى بێت له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندييه‌كانيان، بۆ ڕاگرتنى بالانسى ئاسايش و ريسكى سه‌ربازى، بۆیە گرنگه بۆ هه‌ردوولا رێكه‌وتنێكى كۆنكرێتى ئاسايش و سه‌ربازى هه‌بێت، ئه‌مريكا له گفتوگۆكانيدا به ئاشكرا ئه‌وه ده‌ڵێت كه ئه‌و ژماره زۆره‌ى سه‌ربازه‌كانى كه‌م ده‌كاته‌وه و بنكه سه‌ربازييه‌كانيشى بۆ پێنج تا چوار بنكه ده‌هێڵێته‌وه، به پێى ئه‌و ڕێكه‌وتنه‌ى كه له‌سه‌رى ڕێكه‌ده‌كه‌ون، ئه‌وه‌ش تا ئه‌وكاته‌ى عێراق ده‌توانێت ئاسايشى خۆى بپارێزێت، چونكه ئه‌مريكا ڕێگه به‌وه نادات به‌رژه‌وندييه‌كانى له عێراق بخاته به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ىتره‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ى له ٢٠١٤ له دواى هاتنى داعش بۆ عێراق دروست بوو. هه‌روه‌ها ئه‌مريكا هه‌ستى به‌وه كردوه سزا ئابورييه‌كانى سه‌ر ئێران زۆر كاريگه‌ر نه‌بووه له‌سه‌ر كه‌مكردنه‌وه‌ى كاريگه‌رى ئه‌و هێزانه‌ى كه له‌لايه‌ن ئێرانه‌وه له عێراق، پشتگيرى ده‌كرێن، بۆيه له‌م ڕێگه‌يه‌وه سنورێك بۆ ئه‌و هێزانه و كاريگه‌رييان داده‌نێت و حكومه‌تى عێراق ناچار ده‌كات له‌چوارچێوه‌ى سيستمى به‌رگريدا ڕێگه‌يان پێنه‌دات، بۆ هه‌ردوولا ئامانجى سه‌ره‌كى بنيادنانى سيستەمێكى به‌رگریی دژه‌موشه‌كی، هاندەری ئه‌وه‌يه بگه‌نه ڕێكه‌وتنێک، چونكه ئه‌مريكا نیگەرانە لەوەی: عێراق بير له سيسته‌مى جێگره‌وه‌ى ئه‌مريكى بكاته‌وه، هەروەها دەیەوێت عێراق به پاراستنى بنكه سه‌ربازييه‌كانى پابەند بکات، له ڕوى هه‌رێميیشه‌وه دیارە کە په‌يوه‌ندييه‌كانى ئه‌مريكا-توركیا په‌یوه‌ندی ناجێگیرن، جیا لەوەش دەیەوێت پێگه‌كانی خۆی له سوریا و رۆژئاوا به‌هێزتر ده‌كات.
سێيه‌م: ئامانجى ئابورى و ووزه
ئامانجى عێراق لەم ڕێککەوتنە ئه‌وه‌يه خۆى له سزای ئابووریى ئه‌مريكا به‌دوور بگرێت، چونكه عێراق سه‌ره‌ڕاى قه‌يرانى دابه‌زينى نرخى نه‌وت، په‌تاى كۆرنا و بێكارى، تواناى ئه‌وه‌ى نييه سزاى ترى به‌سه‌ردا بسه‌پێنرێت، به پێچه‌وانه‌وه چاوه‌ڕێى پشتيوانى و هاوكارييه، ئه‌مريكا له ساڵى ٢٠١٤ له ڕێگه‌ى كۆنگرێسه‌وه ٦,٥ مليار دۆلارى بۆ عێراق ته‌رخانكردوه، ئه‌وانيش بۆ به‌رنامه‌كانى راهێنان، پڕچه‌ككردنى سوپا، ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ى ناوچه‌كان، گێرانه‌وه‌ى ئاواره‌كان و پاككردنه‌وه‌ى ناوچه مينڕێژكراوه‌كان، ئه‌مه سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى عێراق ئامانجێتى به‌سوودوه‌رگرتن له‌م ڕێكه‌وتنه، ئه‌و ٣٥ مليار دۆلاره‌ى له بانكى فيدراڵى ئه‌مريكيه به‌ده‌ستى بهێنێته‌وه، به تايبه‌تى كه ئێستا عێراق به قه‌يرانێكى گه‌وره‌ى ئابوريدا ده‌ڕوات. ره‌نگه ئه‌م ڕێكه‌وتنه گره‌نتى به‌ده‌ستهێنانى وزه‌ى كاره‌با و غاز له كه‌نداوه بۆ عێراق مسۆگه‌ر بكات، به تايبه‌ت ئه‌مريكا له دواى ده‌ستبەكاربوونى كازمى ساڵێكىتر ماوه‌ى سودوه‌رگرتنى له وزه‌ى ئێرانى بۆ عێراق مسۆگه‌ر كرد. ڕه‌نگه يه‌كێك له ئه‌گه‌ره‌كان ئه‌وه بێت ده‌رفه‌تى زياترى وه‌به‌رهێنان له بوارى وزه، كاره‌با و وه‌بەرهێنانى ته‌كنه‌لۆژيا بۆ كۆمپانيا ئه‌مريكيه‌كان له عێراق فه‌راهه‌م بكات. ئه‌و وه‌بەر‌هێنانه‌ى ئێران كه له ڕێگه‌يه‌وه باڵاده‌ستى هه‌يه، له ژێرده‌ستى ئێران وه‌ربگرێته‌وه، كه له ئێستادا شاده‌مارى جوڵه‌ى ئابووریى ئێرانه و په‌نجه‌ره‌يه‌كىترى جوڵه‌ى ئابورييه بۆ هه‌ژمونكردنى له ڕێگه‌ى عێراقه‌وه بۆ سوريا.
چوارەم: ئامانجى كولتوورى
ئه‌مريكا له ڕێگه‌ى ئه‌م ڕێكه‌وتنه‌وە ده‌توانێت ده‌روازه‌يه‌كى باش بۆ بوژانه‌وه و په‌ره‌پێدانى كه‌رتى په‌روه‌رده و خوێندنى باڵا بۆ عێراق بسازێنێت، زياتر زانكۆكان و ناوه‌نده زانستيه‌كان به ناوه‌نده ئه‌مريكيه‌كانەوە ببه‌ستێته‌وه، هه‌وره‌ها بۆ حكومه‌تى كازميش گرنگه له‌گه‌ڵ ئه‌مريكادا به ڕێكه‌وتن بگات بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ى ئه‌رشيفي سياسى عێراق و گه‌ڕانه‌وه‌ى ئه‌و پارچه شوێنه‌وارييه ژياريانه‌ى كه عێراق له ماوه‌ى حه‌فده ساڵى رابردوودا نه‌يتوانيه‌وه بيانگه‌ڕێنێته‌وه. بۆ ئه‌مريكاش گرنگه كه له‌ڕووى نێوده‌وڵه‌تيه‌وه متمانه دروستبكاتەوە بەوەی مه‌به‌ستى له داگيركردنى عێراق، ڕزگاركردنى بووه نه‌ك وێرانكردنى.
– كوردو رێككه‌وتننامه‌ی ستراتیژیی عێراق-ئه‌مریكا:
هه‌رچه‌نده ئه‌م رێككه‌وتننامه‌یه له بنه‌ڕه‌تدا له‌نێوان حكومه‌تی فیدڕاڵی (وه‌ك ده‌وڵه‌ت) و ئه‌مریكادایه، به‌ڵام به شێوه‌یه‌ك هه‌رێمی كوردستان وه‌ك قه‌واره‌یه‌كی ده‌ستوریی و هەبوونی هێزه‌كانی ئه‌مریكاو هاوپه‌یمانان له هه‌رێم، په‌یوه‌ندیداره به‌م كێشه‌یه‌وه.
ساڵی ٢٠٠٨ كاتێك رێككه‌وتننامه‌ی چوارچێوه‌یی ئه‌مریكا-عێڕاق واژۆ كرا، به هیچ شێوه‌یه‌ك هه‌رێم رۆڵی تێدا نەگێرا و لای هەرێمیش به ئاسایی تێپەڕی، ره‌نگه به‌هێزیی و یەکگرتوویی ئه‌وسای پێگه‌ی كورد و بوونی جه‌لال تاڵه‌بانی له به‌غدا و هه‌روه‌ها بوونی كوردێك (هوشیار زێباریی) له سه‌رۆكایه‌تی دەستەی گفتوگۆكار و وه‌ك وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق هۆكاری گوێپێنه‌دانی كورد و هه‌رێم به رێككه‌وتنه ستراتیژیه‌كه بووبێت، به‌ڵام ڕوداوه‌كانی دوای كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له عێراق له ساڵی ٢٠١١ و شه‌ڕی داعش و هێرشی سوپای عێڕاق بۆ سه‌ر به‌شێك له ناوچه‌كانی كوردستان له كۆتایی ساڵی ٢٠١٧ دڵه‌ڕاوكێ و نیگه‌رانی لای هه‌رێم زیندووكرده‌وه. هه‌رێم ئه‌مجاره ده‌یه‌وێت له‌وه دڵنیابێت كه بههێزكردنهوهی عێڕاق وه‌ك ده‌وڵه‌ت بههێزكردنهوهی هه‌رێمش ده‌بێت و هه‌روه‌ها بتوانێت سود له سه‌رجه‌م هاوكارییه جۆربه‌جۆره‌كانی ئابووریی و كولتووری و ته‌كنۆلۆژی ئه‌م رێككه‌وتننامه‌یه وه‌ربگرێت.
ڕاستییەکەی پێگه‌ی ئێستای هه‌رێم به به‌راورد به ساڵی ٢٠٠٨ زۆر جیاوازه، ره‌نگه هیچكات هه‌رێم له ڕووی ستراتیژییه‌وه هێندە لاواز نه‌بوو‌بێت، قه‌یرانی ئابوری، كێشه نێوخۆییه‌كان و ده‌ستێوه‌دانی وڵاتانی دراوسێ (توركیا وئێران) پێگه‌ی هه‌رێمی به‌رامبه‌ر عێراق لاوازكردوه، به‌مه‌ش ئه‌گه‌ری دانپیانانێكی جیاواز به پێگه و ڕۆڵی هه‌رێم له رێككه‌وتننامه‌كه سەختتر ده‌کات.
له‌لایه‌كیتره‌وه پلانی ئێستای ئه‌مریكا له عێڕاق ده‌ستگرتنه به حكومه‌ته‌كه‌ی مستەفا كازمی-یەوە و خۆشحاڵە كورده‌كان له‌مه‌دا هاوكاری بكه‌ن، به‌م هۆیه‌وه و له‌به‌ر نزیكی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تیی له ئه‌مریكا، ئیداره‌ی ئێستای كۆشكی سپی ده‌یه‌وێت بگاته رێككه‌وتنامه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ عێراق تا ئه‌مریكییه‌كان قایل بكات كه خاوه‌ن به‌رنامه و ستراتیژ و به‌ڵێنه‌كانیه‌تی له عێراقدا.
بۆيه گرنگترین ئامانج كه هه‌رێم پێویسته له‌م رێككه‌وتنه بیپێكێت بریتیە لە:
یه‌كه‌م: وەرگرتنی دڵنیایی لە سود وه‌رگرتنی هه‌رێم به‌پێی رێژه‌کەی و له‌سه‌رجه‌م هاوكاری، وه‌به‌رهێنان و ڕاهێنانانه‌ی كه ده‌ره‌نجامی ئه‌و رێككه‌وتننامه‌یه بۆ عێراق دەستەبەری دەکات.
دووه‌م: كه‌مكردنه‌وه و نه‌هێشتنی ده‌ستێوه‌ردانی وڵاته دراوسێكان بۆسه‌ر سه‌روه‌ری خاكی كوردستان و عێراق.
سێیه‌م: كرانه‌وه‌ی عێراق و بازاڕه‌كانی بۆ به‌رهه‌م و كاڵا و بازرگانی هه‌رێم چ بۆ نێوخۆ چ بۆ بازاڕی نێوده‌وڵه‌تی.
چواره‌م: دانانی چوارچێوه‌یه‌كی یاسایی بۆ هاوكارییه‌كانی هێزی پێشمه‌رگه وه‌ك به‌شێك له سیستمی به‌رگری عێڕاق.
– سيناريۆكانى ئاينده‌ى گفتوگۆکانى عێراق – ئه‌مريكا:
يه‌كه‌م: ئه‌گه‌رى به‌هێز ئه‌وه‌يه گفتوگۆكان زه‌مينه‌ى ئه‌وه ده‌سازێنن، كه ڕێكه‌وتنى گشگير دروست بكه‌ن، چونكه كاره‌كانى ئه‌مريكا له‌سه‌ر عێراق و ناهاوسه‌نگى له پرۆسێسى دانوستان و ده‌سكه‌وته‌كان بۆ عێراق زۆر گه‌وره‌ن، به به‌راورد به زيانه‌كان، كه‌خوێندنه‌وه‌ى ئه‌وه‌ى بۆ ده‌كرێت ئه‌مريكا له‌ڕێگه‌ى ئه‌م ڕێكه‌وتنه‌وه هه‌ژمونێكى گشتگير به‌سه‌ر عێراقدا ده‌سەپێنێت و ده‌ستى وڵاتانىتر له عێراق کوورت دەکاتەوە.
دووه‌م: مانه‌وه له دۆخى رێكه‌وتن يان ئه‌و چوارچێوه ناڕوونه‌ى كه ئێستا هه‌يه له‌به‌ر هۆكارىتر كه ئێستا كارى له پێشينه‌ى هه‌ردوو لايه، به تايبه‌ت فاكته‌رى بڵاوبونه‌وه‌ى په‌تاى كۆڤيد 19 كه ده‌رفه‌تى ئه‌م دۆسێه‌يه‌ى وه‌كو دۆسيه‌ى له پێِشينه خستۆته دواوه، كارى له پێِشينه فرياكه‌وتنى ئابووریى عێراق و بابه‌تى ژێرخانى ته‌ندروستییە، بۆ ئه‌مريكاش بابه‌تى هه‌ڵبژاردنه‌كانى ئه‌مريكا كارى لەپێشينه‌يه.
سێيه‌م: كوردستان له‌به‌ر ئه‌و هۆكارانه‌ى كه ڕووبه‌ڕووى دۆخێكى ئابورى و ته‌ندروستى بووەته‌وه، واى كردوە پێگه‌ى له عێراقدا لاواز بێت، بۆيه ئه‌گه‌رى به‌شداريكردن و كاريگه‌ریدانان له‌سه‌ر ڕێكه‌وتنه‌كه‌ى ئه‌مريكاو عێراق لاوازه، به‌ڵام خاڵى ئه‌رێنيه بۆ گه‌يشتن به ڕێكه‌وتن له‌گه‌ڵ ئه‌مريكا و پاراستنى ده‌سكه‌وته‌كانى و سوودوه‌رگرتن له ده‌رئه‌نجامه ئابووریى، سياسى و ئاسايشيیه‌كانى ڕێكه‌وتنه‌كه.