ئامادەكردن: هەورامان فەریق

شیاوبوونی خۆپاڵاوتن بە گوێرەی دەستووری كۆماری ئیسلامی ئێران و ڕاڤە و هەڵسەنگاندنی ئەنجومەنی پاسەوان، بریتییە لە هەبوونی كۆمەڵێك مەرج لە كەسێكدا كە دەیەوێت خۆی بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماری، ئەنجومەنی شوورای ئیسلامی، ئەنجومەنی شارەزایان و تەنانەت گشتپرسی بپاڵێوێت. ئەگەر بۆ نموونە كەسێك بیەوێت خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماریی كاندید بكات، بە گوێرەی بنەمای سەد و پانزەی دەستوور، دەبێت لە نێو پیاوانی ئایینی و سیاسیدا هەڵبژێردرێت كە هەڵگری ئەم مەرجانەی خوارەوە بێت:

ئێرانیی ڕەسەن، دانیشتووی ئێران، بەڕێوەبەر و خاوەن تەدبیر، خاوەنی پاشخانی پاك و ئەمانەت و باوەڕ، باوەڕدار بە بنەماكاتی كۆماری ئیسلامی ئێران و ئایینی فەرمیی وڵات^([1])” كە دیارە مەبەست ئیسلامی ـ شیعی دوانزە ئیمامییە.

هەڵبەت لەبەر مشتومڕە بەردەوامەكان لەسەر هەندێك ڕەهەندی ناڕوونی یاسا و بڕگەكانی پەیوەست بە شیاوبوون لە دەستووردا، چەند جارێك هەوڵدراوە كە خوێندنەوەی نوێی بۆ بكرێت. چونكە وا دەردەكەوێت، تەنیا ئەم مەرجانە بەس نین. بەتایبەت بۆ ئەنجوومەنی شوورای ئیسلامی، ماددەی بیست و هەشتی یاسای هەڵبژاردن حەوت مەرجی بۆ كاندیداتۆری دیاری كردوون، كە جگە لە باوەڕ بە ئیسلام، بە دەستوور و بنەمای ویلایەتی ڕەهای فەقیھ، هەبوونی لانیكەی بڕوانامەی ماستەر، نەبوونی ناوبانگی خراب، تەندروستی جەستەیی و لانیكە و زۆری تەمەن لە خۆ دەگرێت[2]. كۆمەڵێك هەلومەرجی دیكە و هێزی دیكە لە دیاریكردنی شیاوبوونی كاندیدەكاندا ڕۆڵ دەبینن. ئەو مەرجانە لە ژێر چاودێری ئەنجومەنێكدا بە ناوی ئەنجومەنی پاسەوان هەڵسەنگاندیان بۆ دەكرێت. ئەركەكانی ئەم ئەنجومەنە زۆر گرنگ و چارەنووسسازن. ئەم ئەنجومەنە ڕاڤەی دەستووری كۆماری ئیسلامی لە ئەستۆدایە و چاودێری هەموو پرۆسەكانی دیكەی وەك ئەنجومەنی شورا و گشتپرسیش دەكات[3]. هەرچەندە ئەنجومەنەكە ڕەتی دەكاتەوە كە هەرگیز لە ژێر كاریگەری هێز و دۆخێكی تایبەتدا بڕیار لە شیاوبوونی كاندید بدات، بەڵام ڕەخنەگرانی پرۆسەی دەنگدان لە ئێراندا پێیان وایە كە دۆخ و هێزگەلێك كاریگەرییان لەسەر بۆچوونی ئەنجومەنی پاسەوانی هەیە. بەرژەوەندییەكانی ڕژێم[4]، دەسەڵاتی دادوەری؛ وەزارەتی ئیتڵاعات؛ فەراجا و كۆمەڵێك ڕێكخراوی سێبەری ئەم هێزانە كە هەریەكەیان دەتوانن لە ڕێگەی ڕاپۆرتگەلێكی تایبەت بە خۆیان كە ئاڕاستەی وەزارەتی نێوخۆ یان ئەنجومەنەكەی دەكەن، كاریگەرییان لەسەر شیاوبوون یان نەبوونی كاندیدەكان هەبێت.

ئەم ڕەخنانەی لە پرۆسەی شیاوبوون و نەبوونی كاندیدێك بۆ خۆپاڵاوتن ئاڕاستە دەكرێن، چوار خاڵی جەوهەرین. یەكەم ئەو ئەنجومەنەی هەڵسەنگاندن بۆ كاندیدەكان دەكات، خۆی بە هەڵبژاردن لە لایەن خەڵكەوە دانامەزرێت. هەر بۆیە نەبوونی بنەما و زەمینەیەكی یاساسەروەر و چاودێری گونجا و بێلایەنانە لە كاروبارە جیاوازەكانی بەڕێوەبردنی سیاسی و ئیداری، واتە نەبوونی زەمینە و كولتووری دیموكراسی و مافی مرۆڤ (مافسەنتەرانە)، و نەبوونی بەرپرسیارییەتی و وەڵامگۆبوونی بەرپرسان و كەموكورتی لە دەستنیشانكردنی بە یەكێك لە كێشە سەرەكییەكان دەزانرێت[5]. دووەم لەبەر نەبوونی كۆمسیۆنێكی سەربەخۆی باڵای هەڵبژاردن، دەسەڵاتی ڕەهای هەیە و بانتر لە حكومەت و وەزارەتی نێوخۆ مومارەسەی دەسەڵات دەكات؛ سێیەم، لە كاتی ڕەتكردنی شیاوبوون، ئەنجومەنەكە هیچ ڕوونكردنەوەیەك و ناڕەزایەتییەك بە ئەركی خۆی نازانێت؛ و چوارەم، ناڕوونیی لەو چەمك و بنەما یاساییانەدا كە لە دەستووردا بۆ پرسی شیاوبوون ئاماژەیان پێكراوە. بۆ نموونە، هەر بە گوێرەی دەستوور، هیچ سوونەئایینزایەك و سەر بە پێكهاتە و نەتەوەیەكی جیاواز لە (فارس، شیعە) ناتوانێت بەربەستەكان و مەرجەكانی شیاوبوون تێپەڕێنێت. چونكە لە دەقەكانی دەستووردا بە شێوەی كۆنكرێتی ئاماژە بە فارس بوون و شیعە بوونی كاندید كراوە. كاتێك مەرجەكانی بەشداری سیاسی بۆ هەموو هاوڵاتیان لە هەڵبژاردن (بەتایبەت لە مافی هەڵبژاردن لەسەر بنەمای سیاسی، ئایینی، ئایینزایی، ڕەچەڵەك یان ڕەگەز دادەنرێت، هەروەها تایبەتمەندی و پێوەرگەلێكی ڕوونیش بۆ هەڵسەنگاندنیان ناخرێنەڕوو، پرسەكە ڕووبەڕووی ئالەنگارییەكی جددی دەبێتەوە[6]. ئەمە جگە لەوەیكە مافی هەڵبژاردنی كاندیدێك لەگەڵ مافی هەڵبژێردران لە سیستمە دیموكراسییەكاندا دوو ڕووی یەك دراون. ئەوەیكە كە كەسێك پێویست بێت ئەو هەموو فلتەرە ببڕێت و دواتر لە لایەن دامەزراوەیەكەوە دەستنیشانی ئەوە بكرێت كە ئەم كەسە شیاوە یان شیاو نییە، بە بێ ئەوەی مافی ئەوەی هەبێت كە تانە لە ڕەتكردنەوەی شیاوبوونەكەی بدرێت، یەك ناگرێتەوە لەگەڵ سیستمێكی دیموكراسیدا. بە تایبەت كە دەزگایەك ئەو هەڵسەنگاندنە بكات كە خۆی سەربەخۆ نەبێت. ئەم ڕەخنانە وایان كردووە كە بەردەوام هەوڵ بدرێت پێداچوونەوە بە ڕاڤەی بنەماكانی خۆپاڵاوتن و دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنەكە بكرێت. بەڵام نەتوانراوە گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ بەدی بهێنرێت.

بۆ نموونە ئەگەر سەرنجێكی ڕابردووی سەرۆك كۆماری هەڵبژێردراوی ئێستای ئێران بدەین لە هەڵبژاردنی خولی سیانزەدا كە سێ ساڵ لەمەوبەر ئەنجام درا، شیاوبوونی بۆ خۆپاڵاوتن ڕەت كرایەوە، هەروەها لە هەڵبژاردنی ساڵی (1392)دا. مەحمودی ئەحمەدی نەژاد كە سەرۆكایەتی دوو كابینەی حكومەتی كردووە، سێ جار شیاوبوونی ڕەت كراوەتەوە[7].

كەواتە گرنگە بزانرێت ئەم ئەنجومەنە لە چ كەسانێك پێك دێن، چۆن تاوتوێ و هەڵسەنگاندن دەكەن بۆ كاندیدەكان و لە ژێر كاریگەری چ دۆخ و هێزگەلێكی دیكەدا بڕیار دەدەن. بە گوێرەی بنەمای نەوەد و یەكەمی دەستووری كۆماری ئیسلامیی ئێران، ئەنجومەنەكە لە دوانزە كەس پێكدێت، شەش فەقیهی دادپەروەر و شارەزا بە پێداویستییەكانی ڕۆژگار و پرسەكانی ڕۆژ كە هەڵبژاردنیان لە ئەستۆی ڕێبەردایە، لەگەڵ شەش یاساناس، لە بەشە جۆراوجۆرەكانی یاسا، كە لە لایەن سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەرییەوە بە ئەنجومەنی شورای ئیسلامی دەناسێنرێن و بە دەنگی ئەوان هەڵدەبژێررێن[8]. لەو شوێنەوە كە سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریش لە لایەن خودی ڕێبەرەوە دیاری دەكرێت، كەواتە بە ناڕاستەوخۆ ئەو شەش ئەندامەی دیكەش هەر لە لایەن ڕێبەرەوە دەستنیشان دەكرێن.[9]

پرۆسەی تاوتوێی شیاوبوونی كاندیدەكانی سەرۆك كۆماری پێنج ڕۆژ دەخایەنێت كە دەكرێت پێنج ڕۆژێك درێژ بكرێتەوە. لە مادەی 57ی یاسای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماریدا هاتووە كە ئەنجومەنی پاسەوانی لە ماوەی پێنج ڕۆژدا لە ڕێككەوتی گەیشتنی بەڵگەنامەكانی كاندەكانی دەست تاوتوێ شیاوبوونیان دەكات و بۆچوونی خۆی دەكات بە كۆنووسێك و یەك نوسخە لێی بۆ وەزارەتی نێوخۆ دەنێرێت.

هەر ئەمەش وای كردووە كە پرسی شیاوبوونی كاندیدەكانی سەرۆكایەتی كۆمار جێی مشتومڕ و تێبینی ڕەخنەگرانی پرۆسەكە بێت. نەک هەر ڕەخنەگرانی سیستەمی سیاسیی و ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی پرۆسەی سیاسیی ئێران، بگرە هێز و ئاڕاستە سیاسییەکانی نێو خودی شۆڕشیش ڕەخنەی زۆر لە ڕاڤەی بڕگەی چاودێریی هەڵبژاردنەکان دەگرن و لەوێشەوە تیری ڕەخنەکانیان ڕاستەوخۆ لە شورای پاسەوانە، چونکە پێیانووایە بووەتە سەرچاوەی ئەندازەکردن و بڕیاردەر لەسەر ئاڕاستەکردن و خاوکردنەوەی ململانێکان و یەکدەستکردنی دەسەڵات و ڕێگەخۆشکردن بۆ درێژەدان بە بڕیاردانی تاکلایەنانە و سنووردارکردنی مافی خەڵک لە هەڵبژاردنی نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیاندا. هەروەها هەندێک لەسەرانی نێو شۆڕش، ئەم پرۆسەیە بە کارتی فشاریی بناژۆخوازەکانی نێو سیستەمی سیاسیی لەقەڵەمدەدەن و پێیانوایە کێشەی قووڵی ئەم شورایە ئەوەیە لەبەردەم پەڕلەمان و ئەنجوومەنی شارەزایاندا بەرپرسیار نییە و هیچ دەزگایەکی هەڵبژێردراو ناتوانێت لێپێچینەوەی لێ بکات.[10]

[1] – قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصل نهم، قوە مجریە، مبحث اول، اصل یكصد و چهاردهم و یكصد و پانزدهم، ص 44.

[2] – فرمول تایید صلاحیت داوطلبان مجلس چیست؟ – تابناک | TABNAK

[3] – هەورامان فەریق، دەستووری كۆماری ئیسلامی، وەرزنامەی ئێرانناسی ژمارە (7)، ساڵی دووەم، نیسانی 2023، ل 163.

[4] – هەورامان فەریق، بەرژەوەندیی ڕژێم (مصلحت نظام)، وەرزنامەی ئێرانناسی، ژمارە 8، ساڵی دووەم، 2023، ل201.

[5] – اسدالله ياوری، بررسی صلاحيت نامزدهای انتخابات توسط شورای نگهبان: تأملی ديگر، فصلنامه تحقيقات حقوقی، شماره 8 ، ص 235.

[6] – ص 299

[7] – غیرمنتظره ترین ردصلاحیت در انتخابات ۱۴۰۳ /احمدی نژاد همچنان در بن بست /پزشکیان بالاخره تایید صلاحیت شد +جدول – خبرآنلاین (khabaronline.ir)

[8]  – همان ص 35.

[9] – https://www.iranintl.com/202406098293

[10]  – هەردی مەهدی، شوورای پاسەوان، وەرزنامەی ئێرانناسی، ژمارە 11، ساڵی سێیەم، 2024، ل231.