ئامادەكردن: ئەژی ئازاد ئەبوبەكر

قەیران بریتییە لە دۆخێكی نائاسایی كە تێیدا كۆمەڵێك كێشەی لەناكاو و پێشبینینەكراو ڕوو دەدەن كە چیتر بە ڕێكارە باو و میكانیزمە ئاساییەكان چارەسەر ناكرێت و پێویستی بە دانانی بەرنامەی و ستراتیژی تایبەت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەیە. تایبەتمەندییەكی سەرەكیی قەیران خۆی لە لەناكاوبوون و چاوەڕواننەكراوی دەبینێتەوە كە دەتوانێت لە هەموو ئاست و لە هەموو شوێنێك ڕوو بدات، لە ئاستی خێزان و بنەماڵەیەك بۆ ئاستی شار، وڵات یان ئاستی جیهانی و سەرجەم كایەكانی سیاسی، ئابووری، كۆمەڵایەتی و زانستی و… بگرێتەوە.

تایبەتمەندییەكانی قەیران وای كردووە كە بابەتی بەڕێوەبردنی قەیران و دانانی بەرنامەیەكی (پلان) هەمەلایەنە و تۆكمە بۆ بەرەنگاربوونەوەی قەیران، پێویستییەكی سەرەكیی جیهانی پڕ لە كێشەی ئەمڕۆ بێت. بەو پێیەی كە بە ڕەهایی هیچ قەیرانێك لەوی تر ناچێت، دۆزینەوەی خاڵە كلیلییە لێكچووەكان بۆ بەرنامەڕێژی گرنگییەكی چارەنووسسازی دەبێت.

لە پێناسەیەكدا بەڕێوەبردنی قەیران چالاكییەكی ئامانجدارە لە سەر بنەمای گەڕان و بەدەستهێنانی زانیاریی پێویست بۆ گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست بۆ کۆنترۆڵکردنی قەیران، نەهێشتنی یان گۆڕینی ڕێڕەوەکەی بۆ بەرژەوەندیی ڕێکخراوەکە. بەم شێوەیە ئامانجی بەڕێوەبردنی قەیران بەدەستهێنانی جۆرێک لە هەماهەنگی و هاوکارییە لە نێوان كۆمەڵە كەسانێك لە پێناو گەیشتن بە ئامانجێکی گشتی. بە واتایەکی تر: ئاڕاستەکردنی چالاکیی کۆمەڵە كەسانێكە بەرەو ئامانجێکی هاوبەش و ڕێکخستن و هەماهەنگیی هەوڵەکانیان لەم پێناوەدا.

بەرنامەی بەڕێوەبردنی قەیران باس لەوە دەکات لە ئەگەری ڕوودانی هەر قەیرانێك، پێویستە چ كاردانەوەیەكمان بۆ زاڵبوون بەسەریدا هەبێت و چ ئامراز و ڕێگەچارەیەك بەكار بهێنین. بۆیە پێویستە لە بەرنامەرێژییەكەدا دیاری بکرێت چ كەسێك یان كەسانێك هەنگاو دەنێن و ڕۆڵیان چی دەبێت. ئامانجی بەرنامەی بەڕێوەبردنی قەیرانەکان ئەوەیە بە کەمترین زیان؛ كێشەكە چارەسەر بكرێت و لە خێراترین ماوەدا كارەكان بچنەوە سەر ڕێڕەوی ئاسایی خۆیان.

سەرباری ئەوەی ناتوانین بە ڕەهایی پێشبینیی ڕوودانی قەیران و جۆر و كاتەكەی بكەین، بەڵام بەڕێوەبردنی هەر قەیرانێك لە بوار و كایە جیاوازەكاندا پێویستی بە گرتنەبەری چەند هەنگاوێكی یەك لەدوای یەك و تەواوكەری یەكتری هەیە. چۆنێتیی گرتنەبەری ئەم هەنگاوانە و ئاستی هاوكاری و لێكتێگەیشتتنی نێوان بەڕێوبەران و ئەندامانی ئەو لایەنەی تووشی قەیران بووە، ئەگەری زاڵبوون و سەركەوتن بەسەر قەیرانەكە دیاری دەكات.

1. دەستنیشانكردنی تیمی بەڕێوەبردنی قەیران

پێش ئەوەی هەنگاوی یەکەم لە بەرنامەڕێژی بۆ بەڕێوەبردنی قەیرانەکان دابنرێت، سەرەتا پێویستە تیمێک لە سەرکردەکان هەڵبژێردرێت کە لە کاتی پڕۆسەی بەرنامەڕێژی بۆ قەیرانەکاندا هاوکار بن و بڕیاری گرتنەبەری هەنگاوەكان بدەن. پێویستە ئەم تیمە لە سەرەتای بەرنامەڕێژیی بەڕێوەبردنی قەیرانەکەدا پێکەوە دابنرێن، بۆ ئەوەی هەمووان ئاگاداری وردەکارییەکانی ستراتیژی قەیرانەکە و شێوازی كاری یەكتر بن.

2. هەڵسەنگاندنی ئاست و جۆری مەترسی (Risk)

بۆ دەستپێکردنی پڕۆسەی پلاندانان، كۆبوونەوەیەكی خێرا بۆ کۆکردنەوەی بیروڕا و بیرۆكە جیاوازەكان ڕێك بخرێت بۆ هەڵسەنگاندنی ئەو مەترسییە جۆراوجۆرانەی کە کۆمپانیا ڕووبەڕووی دەبێتەوە. دەشێت كۆبوونەوەكە سەرەتا بە خستنەڕووی مەترسییەکانی پەیوەست بە بواری کارەکە دەست پێ بكات.

بەكارهێنانی تۆمارێكی تایبەت بە مەترسییەكان و شیكردنەوەی ئەگەری ڕوودانیان، یارمەتیدەرە بۆ زانینی ئەو مەترسییانەی كە زۆرترین ئەگەری ڕوودانیان هەیە، بۆ ئەوەی بەرنامەی تایبەت بە وەڵامدانەوەی ئامادە بكرێت.

3. دیاریکردنی ئاستی كاریگەییەكان

كاتێك مەترسییە (بە ئەگەرە زۆرەكان) دەستنیشان كرا، لە لایەن تیمی تایبەت بە قەیرانەوە كاریگەرییەكانی دیاری دەكرێن. هەر مەترسییەك دەتوانێت كۆمەڵێك دەرئەنجام و دەرهاویشتەی تایبەت بە خۆی هەبێت، بۆیە باشتر وایە هەریەكێكیان بە جیا شیكارییان بۆ بكرێت. لێرەدا فرەپسپۆڕیی ئەندامانی تیمی قەیران ڕۆڵی سەرەكی دەگێڕێت بە ئەوەی لە لایەنە جیاوازەكانەوە لە دەرهاویشتەكانی قەیران بكۆڵنەوە.

4. پلاندانان بۆ وەڵامدانەوە

لەم هەنگاوەدا، پاش ئەوەی هەر مەترسییەك دەناسێنرێت، وڵامەكانی تیمی دیاریكراو بۆ مەترسییەكان ئامادە دەكرێت. بۆ نموونە؛ ئەگەر كۆمپانیاكە لە بواری نەرمەكاڵا (software) كار دەكات و تووشی هێرشی ئەلكترۆنیكی (cyberattack) دەبێت، لەم كاتەدا تیمەكە لە چەند لایەن و بە جیا وەڵام و كاردانەوەكان ئامادە دەكات. بۆ نموونە؛ كەسێك بۆ پارێزراویی تۆڕەكە دادەنرێت، كەسێكی تر ڕادەسپێردرێت كە هەواڵەكە بۆ كرێكارەكان بڵاو بكاتەوە و ڕوونكردنەوەیان بداتێ، هەروەها كەسێكی تر بۆ هەڵسەنگاندنی زیانەكان دیاری دەكرێت.

5. پتەوکردنی پلانەکە

پاش ئاگاداربوونی زارەكی لەو هەڕەشانەی كە ڕووبەڕووی كۆمپانیا دەبنەوە، هەروەها زانینی كاریگەرییە ئابووری و بازرگانییەكانی و دواتر چۆنیەتیی وەڵامدانەوەیان، هەنگاوی دواتر بریتییە لە چەسپاندنی بەرنامە. لێرەدا بەرنامەی بەڕێوەبردنی قەیرانەکان لە ستراتیژییەکی نووسراو یان زارەکی زیاترە و پێویستە بابەتە سەرەکییەکانی وەک پرۆتۆکۆلی چالاککردن و پەیوەندییە فریاگوزارییەکان لەخۆ بگرێت. جیا لەوەی پێویستە هاوکاری لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدار و سوودمەندبووەكانی كۆمپانیا بکرێت بۆ ئەوەی هەمووان تێبگەن کە چی بکەن و چ كاتێك ئەنجامی بدەن.

6. پێداچوونەوە و نوێکردنەوە

کاتێک بەرنامەی قەیرانەكە تەواو بوو، پێداچوونەوە بە ئەنجامی کۆتاییدا بکرێت بۆ ئەوەی دڵنیایی لە نەبوونی هیچ كەلێن و بۆشاییەك بێتە ئاراوە. ئیتر پێویستە بەردەوام سەردان و بەدواداچوونی بەرنامەی بەڕێوەبردنی قەیرانەكە بکرێت و لانی کەم ساڵانە جارێک نوێ بكرێتەوە، چونکە مەترسییە ئەگەرییەکان دەتوانن لەگەڵ تێپەڕبوونی کاتدا بگۆڕدرێن.

سەرچاوەكان:

• موذنی، فاطمه زهرا، بشارتلو، طیبه، قره جانلو، مریم، و جوان، زهرا. (1394). مدیریت بحران. کنفرانس بین المللی مدیریت و علوم اجتماعی. https://sid.ir/paper/828307/fa
• سامح أحمد زكى الحفنى (2017)، ” إدارة الأزمــــــــــات”، مجلة البحوث المالية و التجارية، المجلد 18، العدد الثانی – الجزء الثانی.
• الموسوعة السياسية (12 6 2020)، ” إدارة الأزمات – Crisis Management”، https://political-encyclopedia.org/dictionary/%D8%A5%D8.
• Team Asana (30 11 2022), “What is a crisis management plan? (6 steps to create one)”, https://asana.com/resources/crisis-management-plan.