ئامادەكردن: گۆڤاری ئایندەناسی

بۆ بینینی بابه‌ته‌كه به‌ PDF‌ كلیك له‌م به‌سته‌ره‌ بكه‌:-  ژمارە (12)ی ئازاری 2022ی گۆڤاری ئایندەناسی

یوڤال نوح هەراری (Yuval Noah Harari)؛ مێژوونووس و بیرمەندی ئیسرائیلی، ساڵی 1976 لەدایك بووە و خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرای مێژووە لە زانكۆی ئۆكسفۆرد و لە ئێستادا بە پلەی پڕۆفیسفۆر مامۆستایە لە زانكۆی هێبریۆ لە ئورشەلیم (Hebrew University of Jerusalem). دوو كتێبی پێشووتری یوڤال بە ناوەكانی: “مرۆڤی هۆشمەند: پوختەی مێژووی مرۆڤایەتی” (Sapiens: A Brief History of Humankind)لە ساڵی 2014 و “ھۆمۆ دیۆس: کورتەیەکی مێژووی ئایندە” (Homo Deus: A Brief History of Tomorrow) لە ساڵی 2016، زیاتر لە 12 ملیۆن دانەیان لێ فروشراوە و بە 45 زمانی زیندووی جیهان وەرگێڕدراون. حەراری دوو جار بووەتە براوەی خەڵاتی پولانسكی (بۆ داهێنان و ڕەسەنایەتی) لە ساڵەكانی 2009 و 2012 و هەروەها لە ساڵی 2011دا خەڵاتی ئەنجوومەنی مێژووی سەربازیی مانكادۆی بۆ نووسینەكانی لە بواری مێژووی سەربازی بەدەست هێنا.

كتێبی “21 وانە بۆ سەدەی 21” (21 Lessons for the 21st Century) وەك سێیەمین كتێبی هەراری لە درێژەی بابەتەكانی پەیوەست بە ڕابردوو، ئێستا و داهاتووی مرۆڤ، لە ساڵی 2018-دا بڵاو بووەتەوە، درێژەدەری بابەتی كتێبەكانی پێشووتر یان بە واتایەكی تر سیانەی (Trilogy) نووسەرن: لە كتێبی یەكەمدا نووسەر باسی لە ڕابردوو و لە كتێبی دووەمدا باسی لە ئایندەی مرۆڤ كردووە و لەم كتێبەدا وەك پێكەوەبەستنی بابەتەكانی دوو كتێبی پێشووتر، گرنگیی بە بابەت و پرسەكانی ئێستا و داهاتووی مرۆڤ داوە.

هەراری سەبارەت بەوەی كە لەم كتێبەدا باسی كام بابەتانە دەكات، لە پێشەكیدا چەند پرسیارێكی گرنگ دەورووژێنێت:

لە ئێستادا چ شتێك ڕوو دەدات؟ گەورەترین ئاڵەنگاری و گرنگترین هەڵبژاردنەكان لە ئەمڕۆدا چین؟ پێویستە سەرنج بە چ شتێك بدەین؟ پێویستە چ شتێك فێری منداڵەكانمان بكەین؟

هەروەك لە ناونیشانی كتێبەكەدا دیارە، ئەم كتێبە 21 وانە لەخۆ دەگرێت سەبارەت بە ئاڵەنگارییەكانی ئێستا و ئایندەی مرۆڤ و هەوڵی وەڵامدانەوەی كۆمەڵە پرسیارێكە كە خاڵی هاوبەشی سەرجەمیان وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارەیە كە بەڕاستی لە جیهانی ئەمڕۆماندا چی ڕوو دەدات و گرنگتر لەم پرسیارەش ئەوەیە  كە واتا و مانای ئەم ڕووداوانە چین؟

ئەم 21 وانەیە بۆ پێنج بەش دابەش كراون: بەشی یەكەم تایبەت كراوە بە ئاڵەنگاریی تەكنەلۆژی و بابەتەكانی وەك كار و ئازادی و یەكسانی، بەشی دووەم باس لە ئاڵەنگاریی سیاسی دەكات و تەوەرەكانی وەك كۆمەڵگە، ئایین، ناسیۆنالیزم و كۆچ دەكات. بەشی سێیەم بە ناونیشانی بێهیوایی و نائومێدی، تەوەرەكانی وەك تیرۆریزم، جەنگ، خۆنەگری، خوا و سیكۆلاریزم لەخۆ دەگرێت و دەشێت ئەم بەشە وەك ئاڵەنگارترین بەشی ئەم كتێبە دابنێین كە تێیدا نووسەر سەرەڕای ئەوە ئاگاداری ناكۆكی و ڕكابەرییە توندەكانی جیهانە، بەڵام پێی وایە ئەگەر بتوانین ترسەكانمان كۆنترۆڵ بكەین و كەمێك لە بیروباوەڕەكانمان خۆش بین، لەوانەیە مرۆڤ بتوانێت بەسەر كێشەگەلی وەك تیرۆریزم و جەنگ سەر بكەوێت.

بەشی چوارەمی كتێبەكە بە ناونیشانی حەقیقەت، باس لە كۆمەڵێك وانەی وەك جەهل، عەدالەت، پاشحەقیقەت و ئەفسانەی زانست دەكات. نووسەر لەم بەشەدا پرسیاری ئەوە دەكات كە تا چ ڕادەیەك دەتوانین درك بە پێشكەوتنەكانی جیهان بكەین و تاوانكاری لە عەدالەت جیا بكەینەوە؟ نووسەر ئەوەمان نیشان دەدات كە چۆن جیهانی ئەمڕۆ ئاڵۆز بووە و چۆن دەتوانین لەم جیهان ئاڵۆزەدا بگەینە حەقیقەت و هەروەها چی بكرێت بۆ ئەوەی نەبینە قوربانیی بانگەشە و هەواڵە ناڕاستەكان. ئەم بەشە لە كتێب، دەكرێت گرنگترینیان بێت.

بەشی كۆتایی كتێبەكە ناوی لێ نراوە “سازگاری” و سێ وانەی پەروەردە و فێركردن، واتا و چاودێریكردن (ئاگالێبوون) دەگرێتە خۆ. نووسەر لەم بەشەدا دیدێكی فراوانتری بۆ هەڕەشە جیاوازەكانی جیهانی ئەمڕۆ خستووەتە ڕوو. لێرەدا پرسیاری ئەوە دەكات كات كە لە ڕۆژگارێكدا كە چیرۆكە كۆنەكان كۆتاییان پێ هاتووە و تاوەكوو ئێستا چیرۆكی نوێ بۆ شوێنگرەوەیان نییە، بەڕاستی ئێمە كێین؟ چ شتێك لەم ژیانەدا ئەنجام بدەین؟ پێویستمان بە كام لە توانا و بەهرەكان هەیە؟

هەروەك دەبینین كتێبی 21 وانە، سەرجەمیان لە هەوڵی وەڵامدانەوەی پرسیارەكانی تایبەت بە هەنووكە و ئایندەیە: ئایا لیبراڵدیموكراسی تووشی قەیران بووە؟ ئایا خوا بۆ ژیانی ئێمە گەڕاوەتەوە؟ ئایا جەنگی نوێ لە ئایندەدا ڕوو دەدات؟ كام شارستانیەت دەست بەسەر جیهاندا دەگرێت؟ شارستانییەتی ڕۆژئاوا، چین یان ئیسلام؟ ئایا ئەورووپا دەرگاكانی بە ڕووی كۆچبەراندا واڵا دەكات؟ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریزم، دەبێت چی بكەین؟

ژمارە دوانزه‌ی (١٢)ی ئازاری ٢٠٢٢ی گۆڤاری ئایندەناسی