كوردی
وانە ئەفغانستانییەکان لە عێراق؛ ئەگەرەکانی پاش ڕۆڵگۆڕێن یان کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا
ئامادەكردن: عەدنان ئەحمەد
لەگەڵ ئەوەی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا ساڵی ٢٠١١ لە عێراق کشایەوە، بەڵام دوای سەرهەڵدانی داعش و دەستبەسەرداگرتنی ناوچەیەکی زۆری عێراق، هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش لەسەر داوای بەغداد ٣٠٠٠ هەزار سەربازی ڕەوانەی عێراق کرد کە ٢٥٠٠ سەربازیان ئەمەریکی بوون. لە ٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ و دوو ڕۆژ دوای کوژرانی قاسم سولەیمانی؛ فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەر بە سوپای پاسداران و ئەبو مەهدی موهەندیس؛ جێگری سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی، پەرلەمانی عێراق کۆ بووەوە و دەنگی لەسەر دەرچوونی هێزە بیانییەکان لە عێراق دا.
دوای ئەوەی ئەمەریکا بڕیاری دا هەموو هێزەکانی لە ئەفغانستان بکشێنێتەوە و ئەو وڵاتە بەجێ بهێڵێت، چەکدارانی بزووتنەوەی تاڵیبان لە ماوەی مانگێکدا دەستیان بەسەر سەرجەم شارەکانی ئەفغانستاندا گرت، تاڵیبان بەبێ تەقە چووە ناو کابوڵ و دوای ٢٠ ساڵ؛ فەرمانڕەوایەتیی خۆیان سەپاندەوە.
پاش ١٨ ساڵ لە مانەوەی ئەمەریکا و کوژرانی چوار هەزار و ٥٨٦ سەرباز، دواجار ئەمەریکا و حکومەتی عێراق ڕێک کەوتن کۆتایی ئەمساڵ سەربازانی ئەمەریکا لە عێراق بکشێنەوە، ئەم کشانەوەی هەم پێشوازیی لێ کرا و هەم بەتوندییش ڕەت کرایەوە، بەشێک لە سیاسییەکان دەڵێن هەمان ئەزموونی ئەفغانستان لە عێراقیشدا دووبارە دەبێتەوە و بەشێکی دیکەش بۆچوونیان وایە عێراق و ئەفغانستان دوو ئەزموونی جیاوازن و بەراوردکردنیان هەڵەیەکی گەورەیە.
مستەفا کازمی لە کاتی وەرگرتنی پۆستی سەرۆکوەزیرانەوە لەژێر فشاری تاران و گرووپە چەکدارەکان و بەشێک لە حیزبە سیاسییەکاندا بووە تا کۆتایی بە بوونی هێزە بیانییەکان لە عێراق بهێنرێت، لە کاتێکادا کازمی و حکومەتەکەی و سەرجەم لایەنەکانیش دەزانن مانەوەی ئەمەریکا و هاوپەیمانان بۆ مانەوەی حکومەت و سوپای عێراق پێویستییە. هەر بۆیە کازمی لە دوایین دیداریدا لەگەڵ جۆ بایدن؛ سەرۆکی ئەمەریکا، لە کۆتایی مانگی تەممووز، بە بەردێک دوو نیشانەی شکاند؛ تا ئاستێکی زۆر گرووپەکانی دژ بە ئەمەریکای بێدەنگ کرد بەوەی کۆتایی ئەمساڵ هێزەکانی ئەمەریکا دەکشێنەوە، لە لایەکی دیکەشەوە پێی ئەمەریکای لە عێراق قایم کرد و بە ناوی ڕاوێژکار و ڕاهێنانەوە درێژەی بە مانەوەی ئەمەریکا دا. هەر بۆیە گرووپە چەکدارەکان و بەشێک لە سیاسییەکان دەڵێن: “کشانەوەی ئەمەریکا تەنها فێڵە و ئەوەی گۆڕاوە ناوی سەربازەکانە بۆ ڕاوێژکار”.
جۆ بایدن؛ سەرۆکی ئەمەریکا لە وتارێکیدا لە بارەی کشانەوە لە عێراق دەڵێت: “من نیگەرانم لە بارەی ئەو ڕاستییانەی ئێستا لە بەردەمماندان، بەڵام پەشیمان نیم لە بڕیاری کۆتاییهێنان بە شەڕی ئەمەریکا لە عێراق و کۆکردنەوەی سەرنجمان لەسەر هەوڵەکانمان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر لە عێراق و ناوچەکانی دیکەی جیهان.”
دوو ئەزموونی جیاواز
هەرێمی کوردستان و زۆربەی هێزە سیاسییەکانی بەگشتی لەگەڵ مانەوەی هێزە ئەمەریکییەکاندان و پێیان وایە کشانەوە لە بەرژەوەندیی هەرێم و عێراقیشدا نییە و ڕەوشی ئێستا و هەڕەشەی داعش وا دەخوازێت ئەم هێزانە لە عێراق و هەرێمی کوردستاندا بمێننەوە.
مەسعوود بارزانی؛ سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان دوای کۆنترۆڵکردنی کابوڵ لەلایەن تاڵیبانەوە و بەراوردکردنی عێراق و کورردستان و ئەفغانستان بە یەکتر، بۆچوونی خۆی بڵاو کردەوە و ڕایگەیاند: “تەوژمێكی سیاسی و میدیایی بە ئاراستەی دروستكردنی دڵەڕاوكێ و نائومێدی لەناو خەڵكی كوردستاندا كار بۆ بەراوردكردنی نێوان هەرێمی كوردستان و ئەفغانستان دەكەن، جیاوازییەكی زۆر لەنێوان ئەفغانستان و كوردستاندا هەیە، جیاوازییەكی زۆریش لەنێوان پێشمەرگە و سوپای ئەفغانستان هەیە. پێشمەرگە زادەی مێژوو و خوێن و فرمێسكی گەلی كوردستانە، خاوەنی سەدان داستانی مێژوویی و قارەمانێتییە. دۆخی كوردستان جیاوازییەكی زۆری هەیە لەگەڵ هەموو شوێنەكانی تر. ئێمە پێشمەرگەی قارەمان و هێزمان هەیە و لە هەمووشی گرنگتر میللەتێكین خاوەن ئیرادە و قەزیەین. هەر كەسێكیش بیەوێ نائومێدی و خۆبەكەمزانین و بەراوردی نابەجێ لەناو خەڵكدا بڵاو بكاتەوە، دیارە هێشتا نەیتوانیوە لە ئیرادە و خۆڕاگریی گەلەكەی تێبگات.”
بەرهەم ساڵح؛ سەرۆککۆماری عێراق لە تویتەری خۆیەوە ڕایگەیاند دەرئەنجامی گفتوگۆی ستراتیژی (کشانەوەی ئەمەریکا لە کۆتایی ٢٠٢١) گرنگە بۆ دەستەبەرکردنی سەقامگیری و سەروەریی عێراق کە بە سەرۆکایەتیی مستەفا کازمیی سەرۆکوەزیران بەدەست هاتووە.
نێچیرڤان بارزانی دوای ڕێککەوتنەکەی کازمی و بایدن، بەبێ ئەوەی باسی کشانەوەی ئەمەریکییەکان بکات، وتی: “پێشوازی له ئەنجامی دیالۆگی ستراتیژیی عێراق-ئەمه‌ریکا ده‌که‌م که هه‌نگاوێکی گرنگه به‌ره‌و بەهێزکردنی هاوبەشیی ستراتیژیی درێژخایەن لەسەر پرسه سەرەکییەکانی وه‌ک سه‌قامگیریی ناوچەکە، هاریکاریی ئابووری و کولتووری. ده‌ستخۆشی له هه‌وڵه‌کانی سه‌رۆکوه‌زیر کازمی و تیمی عێراق ده‌که‌م.” بەڵام ساڵێک پێش ئێستا بارزانی لە گفتوگۆیەکیدا لەگەڵ ڕۆژنامەی ئەلمۆنیتەر باسی لەوە کرد: “هێزەکانی ئەمەریکا
بە بانگهێشتنامەیەکی فەرمی لەلایەن حکومەتی عێراق لە ساڵی 2014دا هاتوون، هەروەها بە ڕاوێژ لەگەڵ ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمەش کاتێک داعش لە دەوروبەری بەغدا بوو. وەک هەرێمی کوردستان نیگەرانی ئەم دۆخەین و لەگەڵ کشانەوەدا نین. هەموو زانیارییە هەواڵگرییەکان دەریدەخەن کە داعش خۆی ڕێک خستووەتەوە و ڕۆژانە هێرش بۆ سەر پێگەکانی عێراق ئەنجام دەدەن. لەگەڵ ئەوەشدا چەندە لە بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستانە، هێندەش لە بەرژەوەندیی هەموو عێراقە کە هێزەکانی ئەمەریکا لەم کاتەدا لێرە بمێننەوە. ئێمە بڕوای تەواومان بەوەیە کە مانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا و هاوپەیمانان پێویستە بۆ هەموو عێراق.”
مەلا بەختیار؛ ئەندامی ئەنجوومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندییەکانی یەکێتی، بەراوردکردنی ئەفغانستان بە کوردستان بە هەڵە دەزانێت و دەشڵێت: “من لە کشانەوەی ئەمەریکا ناترسم و ئەگەریش لایەنەکان یەکگرتوو بن، ئەوا بە کشانەوەی ئەمەریکییەکانیش ناڕووخێین. من پێم وایە بە کشانەوەی ئەمەریکا ئێمە لە جێی خۆمان دەبین، بۆیە من تەنیا لە کشانەوەی ئەمەریکا ناترسم ئەگەر ڕێککەوتنێک نەبێت لەنێوانی دەوڵەتە گەورەکان و ئەمەریکا و دەوڵەتە ئیقلیمییەکان بۆ سەرلەنوێ داڕشتنەوەی سیاسەتەکانیان و ئەمنیان و بەرژەوەندییان.”
فازڵ میرانی؛ سکرتێری مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان، کشانەوەی ئەمەریکا لە عێراق بە دوور دەزانێت و بۆچوونیشی وایە بەراوردکردنی ئەفغانستان بە عێراق هەڵەیە و دەڵێت کشانەوەی ئەمەریکا لە ئەفغانستان؛ کشانەوەیە لە یەک وڵات، بەڵام کشانەوەی ئەمەریکا لە عێراق واتە کشانەوە لە هەموو وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
ترسی سوننەکان و ڕەتکردنەوە
سوننەکان لە چەند ساڵی ڕابردوودا کە لە پڕۆسەی سیاسیی عێراقدا لاواز بوون و ناوچەکانیان کەوتە ژێر دەسەڵاتی میلیشیا شیعەکان، بەتوندی کشانەوەی ئەمەریکا ڕەت دەکەنەوە و بە مەترسیی دەزانن بۆ سەر لاوازبوونی تەواوەتییان و زیادبوونی هەژموونی شیعە و تاران لە عێراق و ناوچەکانیان. هەر بۆیە هەموو سوننەکان کشانەوە ڕەت دەکەنەوە و ئەو سیاسییە سوننانەشی پشتگیریی دەرئەنجامی گفتوگۆی ستراتیژی دەکەن، باسی کشانەوە ناکەن.
محەمەد حەلبوسی؛ سەرۆکی پەرلەمانی عێراق، دەڵێت وڵاتەکەی دەستکەوتێکی گەورەی بەدەست هێناوە بە ڕێککەوتنی ستراتیژی لەگەڵ ئەمەریکا و عێراق لە ڕووی دیپلۆماسی و سیاسییشەوە لە ڕێککەوتنی ستراتیژیدا سەرکەوتوو بووە لەگەڵ واشنتن.
پێش ڕێککەوتنی کشانەوەی ئەمەریکاش، هێز و کەسایەتییە سوننەکان لە هەولێر کۆ بوونەوە و کشانەوەی ئەمەریکایان لە عێراق ڕەت کردەوە و ڕایانگەیاند کشانەوەی ئەمەریکا؛ عێراق دەخاتە ناو پاشەگەردانی و تونێلێکی تاریکەوە، ئەمەش واتای ڕادەستکردنی عێراقە بە ئێران لەسەر سینییەکی ئاڵتوونی.
پێشوازیی بەکۆمەڵ
هێزە سیاسییە شیعەکان پشتیوانی لە کشانەوەی بێچەندوچوونی ئەمەریکییەکان دەکەن و پێیان وایە تاکوو ئەمەریکا لە عێراقدا بێت، وڵاتەکە سەقامگیر نابێت.
هاوپەیمانیی فەتح بە سەرۆکایەتیی هادی عامری کە خاوەن ٤٧ کورسیی پەرلەمانە و زۆرترین باڵەکانی حەشدی شەعبییشی لەخۆ گرتووە، پێشوازیی لە ڕێککەوتنی ستراتیژی و کشانەوەی ئەمەریکا لە کۆتایی ساڵدا کرد و ڕایگەیاند ئەمە هەنگاوێکی ئەرێنی و پێشکەوتووە و بۆ دابینکردنی سەروەریی نیشتمانیی تەواوەتیی وڵات.
هاوپەیمانیی نەسر کە خاوەن ٤٢ کورسییە و لەلایەن حەیدەر عەبادیی سەرۆکوەزیرانی پێشووتری عێراقەوە سەرۆکایەتی دەکرێت، پشتیوانیی خۆی بۆ کشانەوەی ئەمەریکا ڕاگەیاند و ڕێککەوتنەکەی بە سەرکەوتن بۆ عێراق و ئاشتبوونەوە و سەروەریی ناو برد.
موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر نەک هەر پێشوازیی لە کشانەوەی هێزە ئەمەریکییەکان و گفتوگۆی ستراتیژی کرد، بەڵکوو داواشی لە گرووپە چەکدارەکان کرد هێرشە چەکدارییەکانیان بۆ سەر هێزە ئەمەریکییەکان ڕابگرن و هاوکاریی هێزە ئەمنییە عێراقییەکان بکەن بۆ دابینکردنی ئاسایش.
هادی عامری؛ سەرۆکی ھاوپەیمانیی فەتح، لەو سیاسییانەی عێراقە بەردەوام داوای چوونەدەرەوەی ئەمەریکییەکانی دەکرد و دوو مانگ بەر لە ڕووداوەکانی ئەفغانستانیش ڕایگەیاند: پێویستە گفتوگۆی نێوان لیژنەی ھونەریی ئەمەریکا و عێراق دەرەنجامی باشی لێ بکەوێتەوە و ھەنگاوێک بێت بە ئاراستەی دانانی خشتەیەکی زەمەنی بۆ کشانەوەی سەرجەم ھێزە بیانییەکان لە عێراقدا و تەواوی بنکە ئاسمانییەکانی عێراق لە بنکەی سەربازیی عەین ئەسەد و ناوچەکانی تر بخرێنە ژێر کۆنترۆڵی ھێزە ئەمنییەکان و سنوورێک بۆ پێشیلکارییەکانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان دابنرێت.
گومان و ڕەتکردنەوە
قەیس خەزعەلی؛ ئەمینداری گشتیی بزووتنەوەی عەسائیبی ئەهلی حەق، پێش ڕێککەوتنەکەی کازمی و بایدن بۆ کشانەوەی ئەمەریکییەکان وتی: ئەمەریکا نیازی نییە بکشێتەوە و بە ناوی گفتوگۆ و ڕێککەوتنەوە بۆ هەمیشە لە عێراق دەمێنێتەوە و مامەڵەی فەرماندەکانی ئەمەریکاش بەڵگەی ئەو “ڕاستییەن”. دوای ڕێککەوتنەکەش وتی: ئەمەریکا نایەوێت لە عێراق بکشێتەوە، دەرئەنجامی گفتوگۆی سەربازییش کشانەوەی ئەمەریکا نییە و هەمووی درۆ و فێڵ و یاریکردنە بە دەربڕین و وشەکان و بایدن و کازمییش بەڕوونی باسی کشانەوەیان نەکردووە.
ئەحمەد ئەسەدی؛ وتەبێژی هاوپەیمانیی فەتح دەڵێت: “گۆڕینی هێزەکانی ئەمەریکا لە شەڕەوە بۆ ڕاوێژکاری، فێڵێکی گەورەی ئەمەریکایە و لیژنەی ئاسایش و بەرگریی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بەدواداچوون بۆ ژمارە و شوێنی هێزەکانی ئەمەریکا دەکات”.
نەسر شمەری؛ جێگری ئەمینداری گشتیی گرووپی نوجەبا و وتەبێژی فەرمیی گرووپەکە ڕایگەیاندووە: باسی گۆڕینی هێزە داگیرکەرەکانی ئەمەریکا لە هێزی شەڕکەرەوە بۆ ڕاوێژکار، تەنیا فێڵێکی بێبەهایە و یەک واتای هەیە کە بریتییە لە چوونەدەرەوە لە دەرگە و هاتنەژوورەوە لە پەنجەرەوە، ئەم کارەش زیادکردنی ژمارەی ئەو هێزانەیە بۆ چەند هێندە، چونکە هەر ڕاوێژکارێکی ئەمەریکی چەند سەربازێکی وەک یاریدەدەر لەگەڵدا دەبێت، ئەمە جگە لە پاسەوان و پاڵپشتیی لۆجستی، بەم پێیەش بوونی 50 ڕاوێژکاری ئەمەریکی ڕەنگە بە واتای بوونی 5 هەزار سەربازی ئەمەریکی بێت، واتە ئەوەی دەگۆڕێت تەنها ناونیشان و زیادبوونی ژمارەی سەربازەکانە.
“هاریکاریی بەرگریی عێراقی” هەر لە سەرەتاوە دەرئەنجامی گفتوگۆی ستراتیژی و کشانەوەی ئەمەریکایان بەو جۆرە ڕەت کردەوە کە لە ڕێککەوتنەکەدا هەیە و بە فێڵ ناوی دەبەن، دەشڵێن لە هەر ساتێکدا ئەگەری پێکدادانیان لەگەڵ ئەمەریکییەکان هەیە، چونکە ئەمەریکا بۆ کشانەوەی؛ ڕاستگۆ و پێداگر نییە.
بزووتنەوەی ئەلنوجەبا لە ڕێگەی سەرکردەیەکیەوە بە ئاژانسی ڕۆیتەرزیان وتووە گرووپە ئیسلامییە شیعەکان متمانەیان بە ئەنجامی خولی چوارەمی کۆتایی کشانەوەی ئەمەریکا لە وڵات نییە و شەقامی عێراق وادەیەکی زیاتر دەدات بە حکومەتی عێراق و لایەنی ئەمەریکی. ئەگەر ئەوەی پێویستە بەدەستی نەهێنێت، ئەوا شەقام لە دژی داگیرکاریی ئەمەریکا مانگرتنی بەئازار ئەنجام دەدات.
لەنێوان کشانەوە و مانەوەدا
تا ئێستاش سیاسییەکانی عێراق ناکۆکن لەسەر کشانەوەی عێراق و بەراوردکرنی عێراق بە ئەفغانستان، خێرایی ڕووداوەکانیش وەهای کردووە هەندێک جار بۆچوونەکان ڕوون نەبن و گۆڕانکارییشیان بەسەردا بێت.
نووری مالکی؛ سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا، لە بارەی کشانەوەی ئەمەریکییەکانەوە دەڵێت: کورد و سوننەکان نایانەوێت هێزەکانی ئەمەریکا بکشێنەوە لە کاتێکدا بوونی ئەمەریکا مەترسییە بۆ سەریان، عێراقیش بە هیچ جۆرێک پێویستی بە مانەوەی ئەمەریکییەکان نییە. مالکی بۆچوونیشی وایە ئیدارەکەی بایدن وەک ئەفغانستان هێزەکانی لە عێراقیشدا دەکشێنێتەوە.
غەیب تەمیمی؛ سیاسەتمەداری عێراقی دەڵێت: “ئەمەریکا سەربازەکانی لە عێراق ناکشێنێتەوە و هەموو ئەوەی کە ڕووی داوە بۆ ئەوەیە کە ئەو فشارانە کەم بکەنەوە کە لەلایەن لایەنە سیاسییەکانی نزیک لە ئێرانەوە خراوەتە سەر كازمی و ئەو زانیارییانەی بە من گەیشتووە ئەوەیە کە ئێرانییەکان بە ئەنجامەکانی خولی ڕابردوو ڕازی بوون و بەڵگەکە ئەوەیە کە میحوەری مقاوەمە تا ئێستا بەیاننامەیەکی بڵاو نەکردووەتەوە.”
ئایندەیەکی نادیار
– ڕووداوەکانی ئەفغانستان لەدوای کشانەوەی ئەمەریکا ترسی لای ئەو عێراقی و هێزانە دروست کردووە کە لەگەڵ مانەوەی هێزەکانی ئەمەریکادان، ئەمەش کاریگەریی ڕاستەوخۆی دەبێت لەسەر هاوکێشە سیاسییەکان لە عێراق و پەیوەندییەکانی بەغدا و واشنتن و هەولێر و واشنتن و بەغداد و هەولێر.
– زۆربەی سەرکردایەتیی سیاسیی کورد پێیان وایە بەراوردکردنی عێراق و بەتایبەت هەرێمی کوردستان بە ئەفغانستان هەڵەیە و هەمان ئەزموون دووبارە نابێتەوە، ئەمەش وەها دەکات هەرێمی کوردستان زیاتر کار بۆ نزیکبوونەوە لە واشنتن و قایمکردنی پێگەی ئەمەریکا لە هەرێم بکات.
– هێزە سیاسییە شیعەکان هەمیشە لەگەڵ کشانەوەی ئەمەریکادا بوون و وەک چۆن لە پەرلەمانی عێراق و لە ڕێگەی تیمەکەی کازمییەوە کاریان بۆ کشاندنەوەی ئەمەریکی و بیانییەکان کرد، لە ئایندەدا هەوڵەکانیان بەم ئاراستانەدا چڕتر دەکەنەوە.
– گرووپ و میلیشیا چەکدارەکانی سەر بە ئێران بەتوندی کشانەوەی “ناڕوونی” ئەمەریکا ڕەت دەکەنەوە و چاوەڕوانیش دەکرێت فشار و هێرشی ئەم گرووپانە بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا لە عێراق و هەرێمی کوردستان چڕتر ببنەوە.
– کشانەوەی لەناکاوی ئەمەریکا لە ئەفغانستان، چاوەکانی خستەوە سەر داعش لە عێراق و باس لە ئەگەری گەڕانەوەیان دەکرێت، لەسەر ئەم بنەمایەش چاوەڕوان دەکرێت داعش چالاکییەکانی “خۆنمایشکردنی” زیاتر بکات، ئەمەش وەهای کردووە ئۆپەراسیۆنی هێزە عێزە عێراقییەکان لە دژی چەکدارانی داعش زیاتر بکرێن.
