كوردی
هەڕەشە ناوخۆییەکانى سەر ئاسایشى هەرێمى کوردستان – عێراق
د. بارزان جوهر صادق*
* مامۆستا لە زانکۆى سەلاحەدین- هەولێر، کۆلێژى زانستە سیاسییەکان، بەشى سیستمى سیاسى وسیاسەتى گشتى. [email protected]
وشە کلیلیەکان: گۆڕانى ئاسایش، ئاسایشى دەوڵەت، ئاسایشى کۆمەڵگا، هەڕەشەى ئاسایشی،ئاسایشى کوردستان
https://doi.org/10.31271/jopss.10040
پوختەى توێژینەوە:
لەدواى جەنگى ساردەوە، گۆڕانى گەورە بەسەر چەمک و سیاسەتى ئاسایشیى هاتووە. ئێستا ئاسایش تەنها بەماناى بوارى جەنگ و سەربازى نایەت. بۆ نموونە لەکاتى نوسینى ئەم توێژینەوەیە هەڕەشەى تەندروستى بەهۆى کۆڕۆناوە زۆر زیاترە لەهەڕەشەى چەکى ئەتۆمى، مەترسى تیرۆر و هەڕەشەى سەربازى. سیستمە سیاسییەکان لەپاڵ ئاسایشى سەربازى، گیرۆدەى دابینکردنى ئاسایشى سیاسى، تەندروستى، ئەلیکترۆنى، ئابوورى، خۆراک، ئاو، ژینگە، پەروەردە و سێکتەرەکانى ترن. هەرێمى کوردستان لەبەردەم کۆمەڵێک هەڕەشەى ئاسایشى ناوخۆیى و دەرەکییە. ئەم توێژینەوەیە لەدەروازەى تیۆریى، بەکورتى بارودۆخى ئاسایشى لەرووى چەمک و گۆڕانى پۆڵێنبەندى ئاسایشى و ئاراستە فکرییەکانى دیاریکردنى جۆرى هەڕەشەى ئاسایشى شیکردۆتەوە و بەو ئەنجامە گەیشتووە کە (١٠) دە هەڕەشەى سەرەکى ناوخۆیى لەسەر ئاسایشى هەرێمى کوردستان هەن. دواتر بەشێوەى مەیدانى پڕژاوەتە سەر کۆکردنەوەى زانیارى لەسەر هەریەک لەو هەڕەشانە بە میکانیزمى گفتوگۆى قوڵ لەگەڵ دەیان پسپۆڕى دەستەبژێر لەهەریەک لەو دە بوارەى ئاسایش لە هەرێمى کوردستان.
ملخص البحث:
التهديدات الداخلية على أمن إقليم كوردستان – العراق
بعد حرب الباردة قد وقعت التغيرات الكبيرة على مفهوم وسياسة الأمن، ولم يبق معنى الأمن محصورا في مجالي الحرب والعسكري، فمثلا في وقت كتابة هذا البحث، ظهرت التهديدات الصحية بسبب انتشار جائحة (كوفيد-19) أكثر فأكثر من تهديدات الأسلحة النووية والارهاب والتهديدات العسكرية. من المعلوم أن الأنظمة السياسية على جانب اهتماماتها وتركيزاتها للأمن القومي، تهتم بجوانب الأمن السياسي، والصحي، والألكتروني، والاقتصادي، والغذائي، والمائي، والبيئة، والتربية وغيرها أيضا. إن إقليم كوردستان العراق امام العديد من التهديدات الأمنية الداخلية والخارجية. وهذا البحث المقدم من منطلق نظري يركز ويحلل الظروف الأمنية من حيث مفهوم والتغير في الأولوية للأمن والاتجاهات الفكرية لتحديد نوع التهديد للأمن، حتى وصل إلى أن إقليم كوردستان يواجه (10) تهديدات داخلية. بعد ذلك حاور الباحث نخبة معنية بشأن كل هذه الأنواع من الأمن بجمع المعلومات على كل هذه التهديدات الموجودة.
Abstract:
Internal Security Threats on the Kurdistan Region – Iraq
After the Cold War, security policy has been changed dramatically. Currently, security no longer covers only war and army. For instance, at the time I am writing this paper, health security because of Corona virus is much riskier than atomic weapons, terrorists or any other army threats. Political systems are concerned to care about political, health, cyber, economic, food, water, environment, education and other security sectors. Kurdistan region has faced some interior and foreign security challenges. In theoretical framework, the research sheds some light on security situation in concept, changing of security priority and different approaches to point out security threat of various types. This research has come to this result that there are ten major domestic security challenges that threaten Kurdistan region. Later on, in the field framework the research has collected data for each one of security threats depending on deep discussions with tens of specialized experts in Kurdistan region security policy.
سەرچاوەکان
سەرچاوە کوردییەکان
فەرهەنگ:
موکریانى، هەژار. (٢٠١٦). هەمبانە بۆرینە: فرهنگ کردى- فارسى. چاپى شەشەم.
کتێب:
رەوشەندل، جەلیل. (٢٠١٠). ئاسایشى نەتەوەیى و سیستمى نێونەتەوەیى. و. مێهدى مێهرپەروەر هەولێر: دەزگاى وەرگێڕان.
شەریف، ئەمین فەرەج. (٢٠١٩). حوکمڕانێتى باش لەهەرێمى کوردستان (١٩٩٢-٢٠١٣). و. لوقمان حاجى قادر. هەولێر: چاپخانەى هێڤى.
قدور، عمر احمد. (٢٠٠٩). ئاسایشى نەتەوەیى و ئاسایشى دەوڵەت. و. ئازاد گڕاوى. هەولێر:دەزگاى توێژینەوە و بڵاوکردنەوەى موکریانى.
هۆبز، تۆماس. (٢٠١٦). لیڤیاسان. و. ئەسعەد عەلى. هەولێر: چاپخانەى رۆژهەڵات.
گۆڤارى زانستى:
ئەحمەد، کارزان محەمەد. (٢٠٢٠). کاریگەرى واتەواتى میدیاى ئەلیکلترۆنى لەسەر ئاسایشى کۆمەڵگا لە هەرێمى کوردستان؛ بڵاوبوونەوەى (COVID-19) بەنموونە. گۆڤارى توێژینەوەى سیاسى و ئاسایشى، بەرگى ٣ (٥). بەردەستە لە: https://www.centerfs.org/files/2020/07/4-Vol.3-No.5k-107-138.pdf [٢١ى سێپته‌مبه‌رى ٢٠٢٠].
ماڵپەڕەکان:
بەختیار، مەلا. (٢٠٢٠). تەکنەلۆژیاى جەنگ. ئاسایش و بەرگرى نەهێشت. ]ئۆنلاین[ ماڵپەڕى زەمەن. بەردەستە لە: https://www.zamenpress.com/Detail_wtar.aspx?jimare=1609 (رێککەوتى سەردانى ١٥ى جەنیوەرى ٢٠٢٠).
فەرەج، مەهدى. (٢٠٢٠). توێژینەوەیەک: رێژەی دوانەئۆکسیدی کاربۆن لە هەولێر نزیکەی دوو هێندەی ئاستی جیهانییە. ]ئۆنلاین[ ماڵپەڕى رووداو، ٨ى سێپتەمبەرى ٢٠٢٠ لە: https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/0709202020 (رێکەوتى سەردانى ٩ى سێپتەمبەرى ٢٠٢٠).
“لەهەر چوار پڕۆسەی هاوسەرگیرییەك یەكێكیان بە جیابونەوە كۆتایی دێت“. (٢٠٢٠). ]ئۆنلاین[ ماڵپەڕى درەو میدیا. بەردەستە لە: https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=%205213 . (رێککەوتى سەردانى ٢٦ى سێپتەمبەرى ٢٠٢٠).
” فرسەت سۆفی: %20 ی کارەبای هەولێر دەدزرێت”. (٢٠٢٠). ]ئۆنلاین[ ماڵپەڕى KNN. بەردەستە لە: https://www.knnc.net/Details.aspx?jimare=26683 . (رێککەوتى سەردانى ٢٦ى سێپتەمبەرى ٢٠٢٠).
سەرچاوە ئینگلیزییەکان:
کتێب:
Buzan, B. (1983). People, States and Fear; The National Security Problem in International Relations. Sussex: Wheatsheaf Books.
Buzan, B., Waever, O., and Wilde, J. (1998) Security: A New Framework for Analysis. London: Lynne Rienner Publishers.
Campbell P., MacKinnon, A., and Stevens C. (2010). An Introduction to Global Studies. United Kingdom: Wiley –Blackwell.
Ghosh, R., Manuel, A., Chan, A., Dilimulati, M., and Babaei, M. (2016). Education and Security; A global literature review on the role of education in countering violent religious extremism. United Kingdom: Tony Blair Institute for Global Change.
Huntington, S. (1968) Political Order in Changing Societies. London: Yale University Press.
Roe, P. (2005). Ethnic Violence and the Societal Security Dilemma. London and New York: Routledge.
چاپتەر لەکتێب:
Bigo, B. (2008) International Political Sociology. In: Williams, P. ed., Security Studies: An Introduction. London and New York: Routledge.
Booth K., and Wheeler, N. (2008) Uncertainty. In: Williams, P. ed., Security Studies: An Introduction. London and New York: Routledge.
Brauch, H. (2005). Threats, Challenges, Vulnerabilities and Risks in Environment and Human Security. Bonn: UNU Institute for Environment and Human Security.
McDonald, M. (2008) Constructivism. In: Williams, P. ed., Security Studies: An Introduction. London and New York: Routledge.
Thomas, C. (2008) Poverty. In: Williams, P. ed., Security Studies: An Introduction. London and New York: Routledge.
Williams, P. (2008) Security Studies: An Introduction. In: Williams, P. ed., Security Studies: An Introduction. London and New York: Routledge.
جۆڕناڵى ئەکادیمى:
Al-Edwan, Z. (2016). The Security Education Concepts in the Textbooks of the National and Civic Education of the Primary Stage in Jordan—An Analytical Study. International Education Studies. Volume 9(9). Available at:https://www.researchgate.net/publication/307532723_The_Security_Education_Concepts_in_the_Textbooks_of_the_National_and_Civic_Education_of_the_Primary_Stage_in_Jordan-An_Analytical_Study [Accessed: 6th March 2020].
Jackson, R., Drummond, D., and Camara, S. (2007). What Is Qualitative Research? Qualitative Research Reports in Communication. Volume 8(1). Available at: http://dx.doi.org/10.1080/17459430701617879 [Accessed: 29th February 2020].
Taureck, R. (2006). Securitisation Theory and Securitisation Studies. Journal of International Relations and Development. Volume (9). Available at: http://dx.doi.org/10.1057/palgrave.jird.1800072 [Accessed: 15th February 2020].
وتارى ئەلیکترۆنى:
Afolabi, M. (2015). Concept of Security. [pdf] Nigeria: Intelligence and Security Studies Programme, Department of Political Science and International Studies Afe Babalola University. Available at: https://www.academia.edu/36060687/CONCEPT_OF_SECURITY.pdf [Accessed 28th February. 2020].
Cropley, A. (2019). Introduction to Qualitative Research Methods. [pdf] Hamburg: University of Hamburg. Available at: https://www.researchgate.net/publication/285471178_Introduction_to_Qualitative_Research_Methods [Accessed 28th February. 2020].
Diskaya, A. (2013) Towards a Critical Securitization Theory: The Copenhagen and Aberystwyth Schools of Security Studies. [pdf] E- International Relations. Available at: http://www.e-ir.info/2013/02/01/towards-a-critical-securitization-theory-the-copenhagen-andaberystwyth-schools-of-security-studies/ [Accessed 9th January. 2020].
Marttunen, M., Mustajoki, J., Sojamo, S., Ahopelto, L., and Keskinen, M. (2019). A Framework for Assessing Water Security and the Water–Energy–Food Nexus; The Case of Finland. [pdf] Finland: Sustainability. Available at: file:///C:/Users/Barez/Downloads/sustainability-11-02900-v2.pdf [Accessed 3rd March. 2020].
Schultz, B., and Uhlenbrook, S. (2007). ‘Water Security’: What Does it Mean, What May it Imply? [pdf] Netherland: Institue for Water Education. Available at: https://www.researchgate.net/publication/237365350_Water_security_What_does_it_mean_what_may_it_imply [Accessed 3rd March. 2020].
Sosnowski, P. (2016). Characteristics of Selected Security Threats in the Kurdistan Region in Iraq. [pdf] Warsaw: National Defense University. Available at: https://www.researchgate.net/publication/306523079_CHARACTERISTICS_OF_SELECTED_SECURITY_THREATS_IN_THE_KURDISTAN_REGION_IN_IRAQ [Accessed 9th January. 2020].
راپۆرتەکان:
European Asylum Support Office (EASO). (2019). Iraq: Security Situation.
[online] European Union: Available at: https://www.easo.europa.eu/sites/default/files/publications/EASO-COI-Report-Iraq-Security-situation.pdf [Accessed 15th January 2020].
Government offices of Sweden. (2017). National Security Strategy. [online] Prime Minister’s Office: Available at: https://www.government.se/4aa5de/contentassets/0e04164d7eed462aa511ab03c890372e/national-security-strategy.pdf [Accessed 13th January 2020].
ماڵپەڕەکان:
Cambridge Dictionary, (2020). Security. Available at: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/security (Accessed 28th February 2020).
Ghebreyesus, T. (2020). Coronavirus should be seen as ‘public enemy number one’, says WHO. [online] The Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/world/2020/feb/11/coronavirus-vaccine-could-be-ready-in-18-months-says-who (Accessed 12th February 2020).
Rabar, R. (2020). Challenges facing the KRG in 2020. [online] Rudaw, Available at: https://www.rudaw.net/english/opinion/10012020 [Accessed 30th January. 2020].