كوردی
جوڵانەوەی سیاسی کوردستان: لە ستراتیژی سیاسی و پەیوەندییەکانی دەوڵەتی ئێراندا ١٩٦٨-١٩٧٥
م.هەردی مەهدی میکە، م.ئەژی ئازاد ئەبوبەکر
وشە کلیلییەکان: جووڵانەوەی کورد، پەیوەندییەکانی ئێران و عێراق، کێشەی سنوریی، بەیاننامەی١١ئازار، ئۆتۆنۆمی کوردستانی عێراق، پەیماننامەی جەزائیر
https://doi.org/10.31271/jopss.10004
Kurdistan Political Movement: in Political Strategy and Iranian State Relations 1968-1975
ملخص البحث
ظلت علاقات ايران مع الحركة السياسية الكوردية بين 1968 و 1975 متأثرة بالعلاقات الإيرانية-العراقية بعد انقلاب 1968 وتغيير الحكومات العراقية المتعاقبة. وشهدت هذه العلاقة صعودا وهبوطا متكررة. ولم يكن جوهر الصراع عائد إلى الأهداف السياسية للكورد وعلاقتهم مع إيران فقط، وإنما الى تأثره الكبير بمواقف العراق وإيران الأيديولوجية أيضاً. كلما انخفضت حدة الخلافات الإيديولوجية، كانت هناك دفعة الى التنسيق السياسي بينهما وأصبحت المواجهات الحدودية بينهما أقل. وقد لعبت مصالح دول عدة، مثل إسرائيل والولايات المتحدة، دوراً كبيراً في علاقات إيران مع كل من العراق والكوررد. وبصرف النظر عن أهداف الحركة السياسية الكوردية، جعلت الخلافات بين إيران والعراق ان يبحث الدولتان عن آليات عدة لإضعاف بعضهما البعض. وفي هذا الإطار، وجدت إيران في الحركة الكوردية العراقية جزءاً من أدواتها السياسية والعسكرية.
الهدف الأول من هذا البحث هو تحليل علاقات كورد العراق مع إيران بين الاعوام 1968 – 1975 ودور إيران في الحركة الكوردية بقيادة مصطفى بارزاني. الهدف الثاني هو التحقق من اسباب دعم إيران لكورد ودور إيران والعراق في هذه المسألة. وعليه، يتمثل السؤال الرئيسي للبحث في: ما هو الدور الذي لعبه الكورد في العلاقات الإيرانية العراقية بين 1968-1975؟ ووقد اعتمد البحث على المنهج الوصفي التحليلي التاريخي. وتوصل الباحثون إلى استنتاج مفاده أن إيران استغلت الحركة الكوردية من خلال استخدامها كأداة سياسية. علاوة على ذلك، حاولت إيران، من خلال ممارسة الضغط على الدولة العراقية، تحقيق أهدافها الاستراتيجية والسياسية والاقتصادية مثل ترسيم حدود المياه والحدود البرية، وتحريف اتفاق الكورد مع العراق في مارس / آذار عن مسارها وإعاقة تحقيق الحكم الذاتي للكورد. ويدل ابرام اتفاقية الجزائر عام 1975 على بلوغ إيران إلى أهدافها وهذا يثبت استغلال ايران للكورد كأداة سياسية.
پوختەى توێژینەوە
پەیوەندییەکانی ئێران و جوڵانەوەی سیاسی کورد لە عێراقدا لەنێوان ساڵانی ١٩٦٨-١٩٧٥ لە ژێرکاریگەری پەیوەندییەکانی ئێران و عێراق لە دوای کودەتای بەعسییەکان لە سالی ١٩٦٨ و گۆڕینی حکومەتی عێراق بووە، لە چەند قۆناغێکی جیاوازی عێراقدا هەورازونشێوی بەخۆوە بینیوە. ناوەڕۆکی ناکۆکییەکان تەنیا بۆ ئامانجی سیاسی کوردی عێراق و پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران نەدەگەڕایەوە، بەڵکو لە ژێرکارتێکردنی ئایدۆلۆژیا جیاوازەکانی ئێران و عێراقیشدا بووە. هەرکاتێک کە ناکۆکی ئایدۆلۆژیایی کەمتر بووبێتەوە، هەماهەنگی سیاسی باڵی بەسەر پەیوەندییەکانی نێوانیان کێشاوە و سنورەکانی نێوانیان ئارام و پێکدادانەکان کەمتر بووەتەوە. لەم نێوەندەدا وڵاتانیتر بە تایبەتی ئەمریکا و ئیسرائیل بە هۆی ستراتیژ و بەرژەوەندییە تایبەتەکانیان ڕۆڵێکی گرنگیان لە پەیوەندییەکانی ئێران لەگەڵ کورد و عێراقدا بینیوە. جیا لە ئامانجە سیاسییەکانی جوڵانەوەی کورد، ناکۆکی و دوژمنایەتی پەیوەندییەکانی ئێران و عێراق بووە هۆی ئەوەی سوود لە ئامرازگەلێک و کارتی جیاواز بۆ لاوازکردنی یەکتر ببینن. جووڵانەوەی کوردی لە عێراق بۆ ئێران بەشێک لە ئامرازە سیاسی وسەبازییەکەی بوو. ئامانجی یەکەمی ئەم توێژینەوەیە، لێکدانەوەی پەیوەندییەکانی کوردی عێراق لەگەڵ ئێراندایە لە ساڵانی ١٩٦٨-١٩٧٥ و ڕۆڵی ئێران لەم جووڵانەوەی کوردی بە سەرۆکایەتی مەلامستەفا بارزانییە، ئامانجی دووەم لێکۆڵینەوەیە لە سەر چۆنێتی و هۆکارەکانی پاڵپشتی ئێران بۆ کورد و ڕۆلی پەیوەندییەکانی ئێران و عێراق لەم بابەتەدایە. هەر بۆیە پرسیاری سەرەکی توێژینەوەکە ئەوەیە کە کوردی عێراق چ ڕۆلێکی لە پەیوەندییەکانی ئێران و عێراق لە ساڵانی ١٩٦٨-١٩٧٥ گێڕاوە؟ لە کۆتاییدا و بە سودوەرگرتن لە میتۆدی مێژوویی وەسفی-شیکاری، ئەم ئەنجامە هاتەدەست کە ئێران، جووڵانەوەی کوردی لە عێراقدا وەک ئامرازێکی سیاسی بەکاردەهێنا و پاڵپشتی دەکرد بۆ ئەوەی لە ڕێگای خستنەژێرفشاری دەوڵەتی عێراق، ئامانجە ستراتیژی و سیاسی و ئابوورییەکانی کە خۆی لە دیاریکردنی سنووری ووشکانی و ئاوی نێوانیان و بەلاڕێبردنی ڕێککەوتننامەی کورد و عێراق و رێگریکردن لە دروستبوونی ناوچەی ئۆتۆنۆمی بۆ کورد دەبینی، بەدەستبهێنێت. بەستنی پەیماننامەی جەزائیر ١٩٧٥ و خاڵەکانی، ئێرانی بە ئامانجەکانی گەیاند و دەسکەلابوونی کوردی وەک ئامرازێک دەرخست.
Abstract
The Iranian-Iraqi Kurdish Political Movement relationships between 1968 and 1975 was under both the impacts of Iran-Iraq relationship after the coup of 1968 and the change in the Iraqi governments. This relationship witnessed frequent ups and downs. The core of the conflict was not only due to the Kurds’ political goals and their relationship with Iran, but also greatly influenced by the Iraq and Iran ideological stances. Whenever there was a decrease in ideological attitudes, there was a boost in political coordination and the border clashes became less. The interests of several states, such as Israel and the USA, played a considerable role in Iran-Iraq and Kurds-Iran relationships. Apart from the Kurdish Political Movement’s goals, Iran-Iraq relationships made the two states benefit from several mechanisms to weaken each other. For Iran, the Iraqi Kurdish Movement was part of its political and military tool.
The first aim of this article is to examine the Iraqi Kurds relationships with Iran from 1968 to 1975 and Iran’s role in the Kurdish Movement led by Mustafa Barzani. The second aim is to investigate why Iran supported the Kurds and the roles of Iran and Iraq in this matter. Thus, the main question is what role did the Kurds play in the Iran-Iraq relationships between 1968-1975? In this research, historical descriptive-analytical method has been implemented. The researchers arrived at the conclusion that Iran took advantage of the Kurdish Movement through using them as a political instrument. Furthermore, Iran, through putting pressure on the Iraqi state, tried to attain its strategic, political, and economic goals such as demarcation of water and land borders, deviating of Iraq-Kurds March Manifesto from its path through the abrogation of the Kurdish autonomy. With Algeria Convention in 1975, Iran reached its goals and this proved the use of the Kurds as a political tool by Iran.
ليستى سەرچاوەکان:
1.ابالاس، ادگار، جنبش کردها، ترجمه اسماعیل فتاح قاضی، تهران: انتشارات آگاه، ١٣٧٧.
2.ازغندی، علیرضا، روابط خارجی ایران ١٣٢٠-١٣٥٧، تهران: نشر قومس، ١٣٩٢.
3.الحمیدی، جعفر عباس و احمد، ابراهیم خلیل، تاریخ العراق المعاصر، موصل: دارالکتب للطباعە و النشر، ١٩٨٩.
4.حاجی یوسفی، امیر احمد و سلطانی نژاد، احمد، سامان سیاسی در عراق جدید، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، ١٣٨٧.
5.بابانزادە، کامەران، ڕێککەوتننامەی جەزائیر و ڕەهەندەکانی لەسەر کێشەی کورد، سلێمانی: چاپ و بڵاوکردنەوەی سلێمانی، ٢٠١٣.
6.بارزانی، ایوب، الحرکە التحریریە الکردیە و صراع القوی الاقلیمیە و الدولیە، جنیف: دارالنشر حقائق المشرق، ٢٠١٢.
7.بارزانی، مسعود، بارزانی و بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد، بەرگی سێهەم، بەشی یەکەم، هەولێر: ئاراس، ٢٠٠٤.
8.بهمنی قاجار، محمدعلی، “کودتای ١٩٦٨ حزب بعث و تاثیر آن بر روابط سیاسی و اقتصادی ایران و عراق”، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، شمارە ١٩، تابستان ١٣٨٣.
9.تریب، تشارلز، صفحات من تاریخ العراق، ترجمە زینە جابر ادریس، بیروت: الدارالعریبە للعلوم، ٢٠٠٦.
10.وزارت امور خارجه، گزیدە اسناد مرزی ایران و عراق، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ١٣٦٨.
11.دیشنر، گوینتر، کورد: گەلی لەخشتەبراوی و غەدرلێکراو، وەرگێران حمەکریم عارف، هەولێر: وەزارەتی ڕۆشنبیری، ١٩٩٩.
12.طارمی، کامران و ابوالحسن شیرازی، حبیب اللە، نقش گروههای معارض در روابط ایران و عراق ١٣٧٥-١٣٧٨، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ١٣٨٤.
13.طالع، هوشنگ، قرارداد الجزایر و پیامدهای آن، تهران: انتشارات سمرقند، ١٣٨٩.
14.عقراوی، شکیب، سنوات المحنە فی کردستان، اربیل: مطبعە منارە، ٢٠٠٧.
15.کندال، وانلی و عصمت شریف و نازدار، مصطفی، کردها، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: روزبهان، ١٣٧٩.
16.کوچرا، کریس، جنبش ملی کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: انتشارات آگاه، ١٣٧٧.
17.ماکداول، دیوید، تاریخ معاصر کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: نشر پانیذ، ١٣٨٦.
18.هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، تهران: نشر پیکان، ١٣٨٩.
19.نوری، فریدون، بزاڤی بارزانی، هەولێر: ئاراس، ٢٠٠٧.
20.یلدز، کریم، کردهای عراق(گذشته، حال، آینده)، ترجمه سیروس فیضی، تهران: انتشارات توکلی، ١٣٩١.
21.ییلاقی، رحمان، حمله نظامی امریکا به عراق و تاثیر آن بر شکاف های قومی/مذهبی، تهران: انتشارات فکرآژین، ١٣٩٠.
22.العانی، خالد عبدالمنعم، موسوعە العراق الحدیث، مجلد٢، بغداد: دارالعربیە للموسوعات، ١٩٧٧.